یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیاست. همین دو ویژگی کافی است تا ایرانیان بدانند کشوری به وسعت تاریخ جهان دارند و شهری کویری که می‌توانند خشت به خشت، ریگ به ریگ و لحظه‌به‌لحظه تاریخ آن را به رخ جهانیان بکشند. دومین شهر تاریخی جهان “برترین” جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هرکدام از آن‌ها می‌تواند به‌تنهایی جاذبه‌ای منحصربه‌فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد.
این شهر به شهر بادگیرها معروف است. به دارالعباده، شهر دوچرخه‌ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب. تاریخ نویسان معتقدند که قدمت یزد به‌پیش از اسلام می‌رسد. عده‌ای هم میگویند که شاید شهر تاریخی یزد را باید در نقطه دیگری غیر از مکان کنونی آن جستجو کرد. اما بااین‌حال قدمت بسیاری از آثار تاریخی کشف‌شده در شهر یزد به قرن پنجم هجری بازمی‌گردد. درعین‌حال کشف بناهای دیگری متعلق به قرن‌های دوم و سوم هجری، تردیدها را در تخمین قدمت شهر یزد بیشتر می‌کند.
درهرصورت تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است. به‌طوری‌که در عهد پیشدادیان طایفه‌های در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدند و از آن زمان به بعد یزد محل عبادت شد. یزد را ازآن‌جهت امن‌ترین شهر می‌دانند که جنگ و بالیای طبیعی تاکنون نتوانسته به آن صدمه‌ای وارد کند. به همین دلیل است که تاریخ نویسان از آن به‌عنوان امن‌ترین شهر ایران یادکرده‌اند. مارکوپولو جهانگرد ایتالیایی نیز درباره یزد می‌گوید که تجار جاده ابریشم این شهر را به لحاظ امنیت مالی و جانی آن دوست دارند. با مجله سفر و گردشگری پارس همراه شوید تا برخی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی یزد را به شما عزیزان معرفی کنیم.
بادگیر باغ دولت‌آباد یزد (بلندترین بادگیر جهان) -یزد
بلندترین و منحصربه‌فردترین بادگیرهای جهان را تنها می‌توان در استان یزد پیدا کرد. بادگیر باغ دولت‌آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی ۲۷۰ ساله به‌عنوان بلندترین بادگیر جهان به‌حساب می‌آید. این بادگیر که نمونه‌ای از معماری دوره زندیه رادار است در سال ۱۱۶۰ هـ. ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد.
این بادگیر ارتفاعی به طول ۳۳ متر و ۸۰ سانتی‌متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت‌ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت به‌راحتی و به‌سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند. در کنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است. که بهشت‌آیین خوانده می‌شود و دارای نقوش اسلیمی است. این باغ مدت‌ها محل اقامت کریم‌خان زند در یزد بود و ازنظر طراحی در شمار زیباترین باغ‌های دوره زندیه و قاجاریه محسوب می‌شود.
میدان وقت الساعت (قدیمی‌ترین میدان ساعت شهری در ایران) -یزد
قدیمی‌ترین ساعت شهری ایران در میدان وقت الساعت یزد نصب‌شده است. این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهری است که فردی به نام ابوبکر ساعت‌ساز یزدی آن را در سال ۱۵۰ هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرد. این مکان بعدها به نام میدان وقت الساعت شهرت یافت.
قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران-یزد
نخل چوبی میدان امیر چخماق به‌عنوان قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران با ۴۵۰ سال عمر متعلق به عصر صفوی و به نخل حیدری‌ها. معروف است. بلندی این نخل ۸.۵ متر و اضلاع آن نیز ۸.۵ در ۸.۵ متر است. این نخل مجموعه مشبکی از چوب هایی تراشیده شده با گره چینی‌ها و تیرهای بزرگ است. که تقریباً به شکل درخت سرو ) نماد آزادگی (ساخته‌شده است. اما بزرگ‌ترین نخل ایران نیز با همین ویژگی‌ها در شهرستان زارچ قرار دارد.
یزدی‌ها رسم دارند که در ایام سوگواری امام حسین) ع(مراسم نخل گردانی اجرا کنند. این نخل توسط ۱۵۰ نفر در میان مردم گردانده می‌شود. تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام سوم شیعیان.
برج خاموشان یا دخمه-یزد
دخمه محلی است که زرتشتیان، مردگان را بر طبق آداب دینی در آن می‌نهادند اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته‌اند، استفاده از دخمه متروک‌شده است بیشترین این دخمه‌ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می‌کردند.
دخمه قدیمی یزد حدود سی سال است که دیگر مورداستفاده نیست، دخمه مانک جی لیمجی هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف‌آباد اردکان، دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادی از دخمه‌های زیاد موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه‌ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.
آب‌انبار شش بادگیر (تنها آب‌انبار شش بادگیری جهان)-یزد
آب‌انبار شش بادگیر یزد به دلیل دارا بودن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب‌انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته‌شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه‌شده است، باکمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن را می‌توان مشاهده کرد. شش بادگیر آب‌انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت‌وجهی هستند. شهر یزد همچنین دارای تنها آب‌انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است که در روستای عصر آباد قرار دارد.
کاروانسرای زین‌الدین (تنها کاروانسرای دایره‌ای در ایران)-یزد
غیر از همه جاذبه‌های منحصربه‌فردی که در شهر یزد وجود دارد، می‌توان تنهاترین کاروانسرای دایره شکل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به کرمان مشاهده کرد. کاروانسرای زین‌الدین یکی از ۹۹ کاروانسرایی است. که شاه‌عباس در ایران ساخته با این تفاوت که معماری آن دایره‌ای است. اکنون از این کاروانسرا به‌عنوان یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می‌شود. میگویند که اقامت در این کاروانسرای ۴۰۰ ساله و دیدن آسمان پرستاره‌اش امری است که با آن تجربه سفر به یزد، تاریخی‌ترین شهر جهان کامل می‌شود.
مدرسه ضیاییان و زندان اسکندر-یزد
بنای زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یکی از بناهای تاریخی شهر یزد است که به سبب تاریخ مبهم خود، از شهرت زیادی برخوردار می‌باشد. این بنا یکی از آثار به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی ایران است. باکمی گشت‌وگذار متوجه می‌شوید که این بنا چندان شباهتی به زندان ندارد اما روایت‌های محلی حرف دیگری می‌زنند. کارشناسان بر این عقیده‌اند که این بنا مدرسه‌ای با ۸ قرن قدمت است. که در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط عارف معروف ضیاءالدین حسین رضی بنیان نهاده شد. و در سال ۷۰۵ هجری قمری به‌وسیلهٔ پسران وی مجدالدین حسن و شرف‌الدین علی تکمیل گردید. این بنا بیش از هفت‌صد سال پیش محل تدریس بوده و میزبانی مجالس بحث و بررسی بزرگان و علما را بر عهده داشته است. با توجه به موقعیت جغرافیایی زندان اسکندر و قرارگیری آن در محله تاریخی فهادان، می‌توانید از سایر جاذبه‌های تاریخی یزد نیز دیدن کنید.
برخی بر این باورند که اسکندر مقدونی، در زمان حمله به ایران، این ساختمان را به‌عنوان یک زندان بنا کرد که درگذر زمان به مدرسه تغییر کاربری پیدا کرد. در این رابطه در افسانه‌ها آمده که اسکندر پس از ورود به ایران، در کثه (نام قدیمی مرکز ناحیهٔ یزد) قلعه‌ای برای زندانیان و بازماندگان دولتی می‌سازد. و به همین دلیل در دوره اسلامی، شهر یزد به کنایه به زندان اسکندر مشهور می‌شود.
ویژگی‌های معماری بنای زندان اسکندر
زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه بنایی با معماری آذری است. شیوه آذری یا آذربایجانی، سبکی منسوب به آذربایجان می‌باشد که در معماری ایرانی پس از اسلام و در زمان حکومت ایلخانان بر ایران رواج یافت است و با عنوان سبک مغول یا ایرانی – مغول نیز شناخته می‌شود. در این بنا از تزئینات کاشی‌کاری استفاده‌نشده و تنها خشت در ساخت این بنای ساده و زیبا به‌کاررفته است اما به علت مرمت گنبد توسط استاد آخوند خرمی، در این قسمت آجر نیز مشاهده می‌شود.
امکانات گردشگری مدرسه فیضیه
در این محل موزه‌ای نیز بناشده که کتیبه‌ها و سنگ‌قبرهایی در آن نگهداری می‌شود. در قسمتی دیگر تخت‌هایی برای پذیرایی وجود دارد که می‌توانید لحظه‌ای بر روی تخت‌ها بنشینید و با جرعه‌ای نوشیدنی خنک یا گرم، جانتان را تازه کنید. اگر هوس خرید صنایع‌دستی به سرتان زد نیز وارد فروشگاه کوچک و رنگارنگ این بنا شوید و یکی را انتخاب نمایید.
خانه لاری ها -یزد
خاندان لاری‌ها ۲۷۰ سال پیش برای تجارت به یزد آمدند و در این شهر ساکن شدند. خانهٔ به‌جامانده کنونی نیز به دستور “محمدابراهیم لاری” پس‌ازآن که خانواده‌اش به شهرت و ثروت زیادی رسیدند، ساخته شد و خانواده بزرگ لاری در آن ساکن شدند. این خانه شاهد تولد و قد کشیدن نسل‌های مختلف خاندان بود.
بخش‌های مختلف خانه لاری‌های یزد
خانه لاری‌های یزد هم مانند اغلب بناهای هم‌دوره خود دارای بخش‌هایی مانند درِ ورودی، هشتی، حیاط، ایوان، اندرونی، بیرونی، زمستان نشین، تابستان نشین، بادگیر، اتاق زیر بادگیر، اتاق‌ها، اتاق آینه، سه‌دری، پنج‌دری بهار نشین، پاییز نشین، سرداب، مطبخ و … است.
خانه لاری‌های یزد چگونه ساخته شد؟
خانه لاری‌ها در دوره قاجاریه در سال ۱۲۸۶ ه.ق توسط “غلامحسین ملازینل” (جد لاری‌ها) ساخته شد. این خانه متعلق به “حاج محمدابراهیم لاری” از تُجار معروف لاری در شهر یزد بود. خانه لاری‌ها که حدود ۱۷۰۰ مترمربع مساحت و ۱۲۰۰ مترمربع زیربنا دارد درگذشته به‌عنوان “خانقاه نعمت‌الله‌ی” (محل زندگی دراویش مسلک نعمت‌الله‌ی) مورداستفاده قرار می‌گرفت. در آن دوران خانه‌های اعیان‌نشین معماری و تزیینات مختص به خود را داشتند مانند درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، اتاق‌های آیینه‌کاری و نقاشی شده و … که در خانه لاری‌ها نیز می‌توان این موارد را دید. شکوه و بروبیای این خانه اعیانی تا اواخر دوره پهلوی اول پابرجا بود، اما بعدازآن به دلیل موروثی شدن، خالی از سکنه و متروک و دچار آسیب‌های زیادی شد.
خانه لاری‌ها در زمان کنونی
این خانه سال ۱۳۶۳ توسط سازمان میراث فرهنگی یزد خریداری شد و نهایتاً در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر از این خانه به‌عنوان “سازمان اسناد ملی استان یزد” استفاده می‌شود. این خانه به “موزه اسناد” و یکی از جاذبه‌های گردشگری استان تبدیل‌شده است. درِ اغلب اتاق‌های اندرونی خانه بسته است. و نمی‌توان از آن‌ها بازدید کرد، اما زیبایی سایر بخش‌های خانه جبران بزرگی برای این امر است. می‌توانید به‌جز اسناد و اشیا تاریخی خانه، از سایر قسمت‌های آن عکس‌برداری کنید.
آتشکده ورهرام یا آتشکده یزد
آتشکده ورهرام یا آتشکده یزد در خیابان آیت‌الله کاشانی قرار دارد و همچنان به‌عنوان پرآوازه‌ترین معبد زرتشتیان جهان، فعال است و مورد بازدید قرار می‌گیرد.
تاریخچه ساخت آتشکده ورهرام
ساختمان فعلی آتشکده در سال ۱۳۱۳ خورشیدی و با همکاری زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان بناشده است. بنابراین، دیرینگی آن به دوره پهلوی اول (رضاشاه) برمی‌گردد.
تعدادی از زرتشتیان یزد (برادران امانت)، قطعه زمینی را که از پدرشان (اردشیر مهربان رستم امانت) به ارث برده بودند، وقف ساخت آتشکده کردند. آن‌ها سرمایه کافی برای ساخت آن را در اختیار نداشتند.
بنابراین، یکی از برادران به نام ارباب جمشید امانت، طی ۵ سفر به پارسیان هند، هزینه ساخت آتشکده را از آن‌ها دریافت نمود. هزینه ساخت آن را شخصی به نام همابائی از زرتشتیان پارسی بر عهده گرفت. ارباب جمشید در زمان ساخت آتشکده، سرپرستی و نظارت ساخت بنا را بر عهده داشت.
ویژگی معماری آتشکده ورهرام
آتشکده ورهرام با تأثیرپذیری از هنر معماری هخامنشیان در ساخت تخت جمشید و سبک معماری پارسیان هند بناشده است. ازجمله ویژگی‌های آتشکده ورهرام می‌توان به عدم وجود تزیینات زیاد و رعایت اصل سادگی در ساخت بنا اشاره کرد.
ساختمان آتشکده در میانه حیاطی بزرگ با درختان همیشه‌سبز سرو و کاج واقع‌شده است. از زیبایی‌های آتشکده ورهرام، می‌توان نگاره فروهر (جوهره حیات) و سرستون‌های سنگی آن را نام برد که جلوه به خصوصی به آن بخشیده‌اند.
سرستون‌ها به همراه سنگ‌های گل‌داری که در پایه دیوار تالار اصلی قرار دارند، هنر دست معماران اصفهانی است. نگاره فروهر نیز که بر بالای سردر ورودی قرارگرفته است، ازجمله هنرهای معماران یزدی به‌حساب می‌آید
بنا به عقیده زرتشتیان، اکثر آتشکده‌ها در نزدیکی آب بنا می‌شدند. بنابراین، برای رعایت این اصل در روبروی آتشکده حوض آبی تعبیه‌شده است. این حوض دایره‌ای شکل در ابتدای ورودی عمارت قرار دارد.
بعد از پیمودن حیاط، به ساختمان آتشکده خواهیم رسید. که ایوانی پیش از ورودی‌های آن قرار دارد. پس از بالا رفتن از پله‌ها و عبور از ایوان، به داخل ساختمان آتشکده راه می‌یابیم. بر روی دیوارهای تالار اصلی، تصاویر منسوب به زرتشت و جملاتی از کتاب مقدس (اوستا) مشاهده می‌شوند. همچنین، اتاق کوچکی با دیوار شیشه‌ای در مجاورت سالن اصلی ساختمان وجود دارد که آتش مقدس در آن نگهداری می‌شود.
عمارت و باغ ناجی یزد
ایین عمارت ملک شخصی به نام ناجی، با کاربری مسکونی بوده است. که در دوره‌های مختلف الحاقاتی در آن صورت گرفته است؛ کوشک باغ ناجی مشتمل بر ۴ جبهه فعال در یک بنای مرکزی است. این عمارت در قسمت شرقی دارای یک تالار با بادگیر و ۲ اتاق در بالای آن و ۵ اتاق در طبقه همکف است به‌جز جبهه شمالی بقیه قسمت‌ها دارای زیرزمین است.
بوستان ناجی از زمره باغ‌های یزد در دوران قاجار است. که در نجف‌آباد یزد و در مسیر قنات نجف‌آباد دیده می‌شود.
باغ ناجی پس از اهدا آن به شهرداری به‌صورت بوستان بازسازی و در معرض بازدید گردشگران قرار داده‌شده است.
خانه ملک التجار-یزد
یکی از خانه‌های قدیمی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد شهر یزد که علاوه بر معماری خاص از سبک بسیار فوق‌العاده‌ای هم بهره گرفته است، خانه ملک التجار است.
پیشینه عمارت ملک التجار
در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه تاجری به نام حاج علی عسگر شیرازی زندگی می‌کرد. این تاجر مورد اعتماد شاه بود و برای همین عنوان ملک التجار به او داده شد. حاج علی عسگر تاجر فرش بود و به هنر قالیبافی و نقشه‌کشی فرش‌های ایرانی علاقه زیادی نشان می‌داد. او تصمیم گرفت یک‌خانه در نزدیکی بازار یزد برای خود بسازد. در ساخت این خانه از بهترین معماران و نقاشان کمک گرفت تا نتیجه تبدیل به یک شاهکار معماری شود.
معماری بنای ملک التجار
حاجی ملک‌التجار، این خانه را در سه قسمت طراحی کرده است؛ به‌گونه‌ای که یک قسمت آن با اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری برای مهمان‌ها، یک قسمت برای اعضای خانواده خویش و قسمت دیگر هم برای خدمه خانه در نظر گرفته‌شده است.
موزه سکه و مردم‌شناسی حیدر زاده-یزد
در موزه سکه و مردم‌شناسی حیدر زاده بیش از چهار هزار و ۸۰۰ قلم شیء مختلف وجود دارد. که چهار هزار و ۵۰۰ مورد آن سکه‌های قدیمی هستند؛ آثار نگهداری شده در این موزه مربوط به ۴۲ دوره تاریخی است. که سکه‌های مربوط به دوره هخامنشیان تا عصر حاضر نگهداری می‌شود در این موزه علاوه بر انواع سکه‌ها و مسکوکات تاریخی، ابزار و وسایل مرتبط بازندگی گذشته مردم، زیورآلات نقره، اسناد و نسخ خطی و … نیز وجود دارد.
باغ دولت‌آباد یزد
باغ دولت‌آباد یزد یکی از جاذبه‌های گردشگری این استان است که حتماً باید جزء لیست بازدیدهای شما از مکان‌های دیدنی یزد باشد. در این مقاله به معرفی کامل باغ دولت‌آباد یزد می‌پردازیم. یکی از معروف‌ترین باغ‌هایی که در ایران وجود دارد و حتی شهرت جهانی دارد، باغ دولت‌آباد یزد است. این باغ یکی از معروف‌ترین باغ‌های ایران است که به دلیل داشتن یک بادگیر دیدنی، از آثار تاریخی و باستانی یزد به شمار می‌رود. این بادگیر بلندترین بادگیر خشتی جهان است و معماری آن با هماهنگی دیگر بناهای تاریخی یزد ساخته‌شده است.
.
برای ورود به باغ دولت‌آباد باید از هشتی نسبتاً بزرگی بگذرید تا وارد محوطه باغ شوید. در همین هشتی می‌توانید قسمت کوچکی از جذابیت‌های باغ دولت‌آباد را ببینید. در این قسمت صنایع‌دستی و سفال‌های زیبایی وجود دارند و می‌توانید برخی از آن‌ها را به‌عنوان صنایع‌دستی و سوغاتی بخرید. زمانی که وارد باغ می‌شوید، فضای سبزرنگ زیبایی روبرویتان قرار دارد که ازنظر ظاهری شبیه باغ فین کاشان است. این مکان دیدنی در شب هم بسیار زیباست و در آن فانوس‌های زیادی قرار دارد که برای روشنایی محوطه باغ به‌کاررفته‌اند و زیبایی خاصی به باغ داده‌اند..
زیبایی‌های باغ دولت‌آباد
باغ دولت‌آباد در حدود ۷۰ هزار مترمربع بزرگی دارد و در آن ساختمان‌ها، آب‌نماها و حوض‌های زیادی قرار دارد و باغ‌های آن‌هم پر از درختان انگور، سیب و… است. یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد باغ دولت‌آباد، وجود گل‌های رنگارنگ در محوطه باغ است که زیبایی آن را دوچندان کرده است. باغ دولت‌آباد یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های شهر یزد است و نکته جالب در مورد آن این است که بادگیرهایی به طول ۳۳/۸ متر روی عمارت باغ وجود دارد. این باغ هم در فهرست آثار ملی و هم در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت‌شده است و در حال حاضر به‌عنوان یکی از خاص‌ترین مکان‌های دیدنی یزد به شمار می‌رود.
بازار مسگرها-یزد
بازار مسگرها در یزد حدود ۶۰۰ سال است که ساخته‌شده و در آن صنف مسگر فعالیت دارند. به دلیل رونق کار مسگری و ساخت ظروف مسی و همین‌طور اهمیتی که این شغل در زمان‌های گذشته در جامعه داشته است در شهر یزد بازاری به این نام بناشده و بازار مسگرها محلی برای خریدوفروش اجناس مسی بوده است. تمامی دکان‌های بازار مسگرها مسگری بوده و مشاغل دیگر در این مکان فعالیت نداشته‌اند اما این روزها برخی از مغازه‌ها تغییر کاربری داده و به شغل دیگری پرداخته‌اند. اکنون در بازار مسگرهای یزد تعداد محدودی از دکان‌ها را برای ابزارفروشی و لوازم روی و آلومینیوم به کار گرفته‌اند.
بازار یزد ازلحاظ معماری، وسعت و تعداد بازارچه‌ها و سراها یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین بازارهای ایران و خاورمیانه بشمار می‌رود و ازلحاظ تعدد بنا و گستردگی آن در نوع خود بی‌نظیر است. طی سال‌های گذشته سازمان میراث فرهنگی اقدامات مهمی برای ترمیم و تعمیر این میراث کهن باستانی انجام داده است. یکی از این بازارها بازار مسگری است. در این بازار کارگاه‌های تولید مصنوعات مسی بسیار فعال و پررونق است. همچنین کارگاه‌هایی جهت سفید کردن مس وجود دارد. ازجمله مصنوعات مسی عبارت است از انواع دیگ‌ها در ابعاد و اندازه‌های گوناگون، شمعدان، قاشق و کفگیر. سینی، لگن و تشت.