کلیساهای گیلان

1,2هزار

مسیحیت در ایران از جمله ی ادیانی است، که به رسمیت شناخته شده است. و پیروان این دین در ایران همانند دیگر مناطق، دارای ساختمان‌های عبادی خاص خود هستند. و همین امر امروزه در ایران، کلیساهای فراوانی وجود دارد؛ کلیساهایی از هر سه شاخه‌ی بزرگ مسیحیت یعنی کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان.

در ایران۱۷ کلیسای فرقه‌های کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان، در فهرست آثار ملی، به ثبت رسیده است. در این مقاله سعی بر این است با کلیسا های استان گیلان بیشتر آشنا شویم.

کلیسای مسروپ مقدس رشت

کلیسای مسروپ مقدس رشت یکی از برترین جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌باشد، در شهر رشت در سال‌های دور جمعیت زیادی از مردم تابع دین مسیح و با زبان ارمنی زندگی می‌کرده‌اند و به همین خاطر بنا به نیاز آن‌ها کلیسای مسروپ مقدس که درگذشته کلیسای حضرت مریم نام داشته ایجادشده است.

در سال ۱۸۶۰ میلادی جمعیت زیادی از ارامنه مقیم کشورهای هم‌مرز اروپایی به استان گیلان و شهر رشت مهاجرت کردند. در آن سال‌ها به دستور مسئولین مسیحی، کلیسای مریم مقدس که بعدها به نام کلیسای مسروپ مقدس رشت مشهور شد، ساخته شد. شما با مراجعه به شهر رشت می‌توانید خیلی راحت از این کلیسای کهن بازدید کنید. و لذت سیرو سیاحت در تاریخ را بچشید.

تاریخچه کلیسای مسروپ رشت

در سال ۱۸۶۰ میلادی جمعیت زیادی از ارامنه به شهر رشت استان گیلان مهاجرت کردند. کلیسای مریم مقدس یکم ژوئیه ۱۸۷۲ که به «کلیسای مسروپ مقدس رشت» شهرت داشت ساخته شد. کلیسای مسروپ مقدس رشت تا سال ۱۹۲۰ میلادی دقیقاً در کنار بازار مشهور ماهی‌فروشان رشت قرار داشت. اما این تمام ماجرا نبود، ۱۰ روز بعد از خروج میرزا کوچک خان از رشت و کودتای بالشویک ها آتش‌سوزی مهیبی در بازار ماهی‌فروشان رخ داد؛ طی این حادثه مدرسه و کلیسای ارامنه بشدت سوخت به‌گونه‌ای که کار از مرمت کاری و بازسازی گذشته بود.

درنتیجه تصمیم بر این شد که همشهریان مسیحی و ارمنی برای ادا فرایض دینی‌شان موقتاً به مدرسه “هور دانیانیان” بروند. تا کلیسای جدیدی برایشان ساخته شود. پس از ۳۴ سال کلنگ احداث جدیدترین کلیسای ارامنه رشت بنام «مسروپ مقدس» در خیابان سعدی رشت به زمین زده شد.

سکونت ارامنه در ایران

درنهایت کلیسای مسروپ مقدس جدید در سال ۱۳۴۵ شمسی (۱۹۶۶ میلادی) افتتاح شد. جالب است بدانید که این مدرسه (هوردانیانیان) در حوالی سال‌های ۱۸۷۲ میلادی ساخته‌شده است؛ و خود قدمت تاریخی دارد.
شاه‌عباس صفوی، قدرتمندترین شاه سلسله صفویه، هزاران ارمنی را به‌اجبار از ارمنستان به ایران کوچ داد تا بتواند از دانش، صنعت و هنر ارامنه استفاده کند و زمینه شکوفایی اقتصادی و هنری ایران را فراهم کند. ارامنه در سراسر کشور پراکنده شدند، ولی این پراکندگی به لحاظ توازن جمعیت یکسان نبود. بیشتر ارامنه در شهر اصفهان یعنی پایتخت صفوی ساکن شدند و جمعیتی نیز در گیلان سکنی گزیدند. با مهاجرت ارامنه به ایران، هزاران ارمنی در مناطق شمالی ایران به‌خصوص رشت و انزلی اسکان یافتند. لازم به یادآوری است، ارامنه قبل از قرن پانزدهم در گیلان ساکن بودند. دکتر علی فروحی و فرامرز طالبی، (نویسنده) در کتاب خود «ارامنه گیلان»، اسنادی در این مورد ارائه داده‌اند.

نخستین عبادتگاه مسیحیان

نویسندگان «ارامنه گیلان» همچنین از نخستین کلیسای ارامنه در رشت، در سال ۱۴۹۴ میلادی خبر داده و نوشته‌اند؛ نخستین عبادتگاه مسیحیان، «کلیسای یعقوب» بود. و در سال ۱۴۹۴ میلادی نسخه‌های خطی ارمنیان در رشت دیده‌شده است. متأسفانه سال‌ها پیش بسیاری از اسناد و مدارک ارمنیان رشت به موزه جلفای اصفهان برده شد. در موزه جلفای اصفهان مکاتبات و مراودات ارامنه گیلان و اصفهان دیده می‌شود.

ارمنیان مهاجر در زمان صفویه در انزلی در محله‌های کهنه‌آباد و تازه‌آباد اسکان یافتند. در رشت هم در محله بجار کن و بخشی از سبزه‌میدان و اطراف خانه آوادیس (خانه‌ای پشت مجتمع خاتم‌الانبیا) ساکن شدند. متأسفانه به دلیل مهاجرت بسیاری از ارامنه در گیلان، گفت‌وگو با ارامنه گیلان و شورای خلیفه‌گری ارامنه در رشت میسر نشد.

معماری کلیسای مسروپ مقدس (مریم مقدس) رشت

معماری این کلیسا که بسیار چشم‌نواز است. همانند اکثر کلیساهای دیگر منطقه خاورمیانه به سبک رومی کاتولیک می‌باشد، شما پس از ورود به کلیسای مسروپ مقدس رشت به دیوارهای بلند و سالن‌های مختلفی برخورد خواهید کرد، از سالن آمفی‌تئاتر، تا سالن اعترافات و اتاق‌های متعدد که هرکدام مربوط به کاری است.

بر روی دیوارهای موجود در کلیسای مسروپ شما با نقاشی‌های مذهبی و اساطیری مسیحی روبرو می‌شوید، نقاشی‌های مینیاتوری از حضرت عیسی مسیح، مریم مقدس و پاپ‌های مشهور آن دوره و همچنین تصاویری از کودکی حضرت مسیح و شفای مریضان به دست این حضرت همه و همه درروی دیوارهای این کلیسا نقش بسته است. و زیبایی خاص خودش را دارد.

اهمیت وجود کلیسای مسروپ

از سایر بخش‌های موجود در کلیسای مسروپ مقدس رشت می‌توان به کلاس‌های درس آن اشاره کرد، کلاس‌هایی که درگذشته به علت جمعیت بالای مسیحیان ساکن این شهر در این کلیسا برگزار می‌شده است و امروزه به علت کاهش چشمگیر جمعیت ارامنه در شهر رشت دیگر چنین کلاس‌هایی برگزار نمی‌شود، همچنین با یک آشپزخانه زیبا روبرو می‌شوید که غذاهای ارامنه در آن طبخ می‌شده است.

کتابخانه کلیسای مسروپ

بخش مهم دیگری که در این کلیسا وجود دارد و بازدید از آن خالی از لطف نیست کتابخانه کلیسای مسروپ مقدس رشت است، شما در این کتابخانه با کتب تاریخی روبرو خواهید شد؛ که به‌صورت نسخ دستی نوشته‌شده و نمونه هم‌چین کتاب‌هایی در سراسر دنیا شاید به تعداد انگشت‌های دست برسد.

همچنین یک نمایشگاه دائمی در کلیسای مسروپ وجود دارد که به معرفی زندگی ارامنه ساکن استان گیلان پرداخته و دارای اشیای گران‌قیمتی از مردم آن زمان و هدایایی که به این کلیسا داده‌اند می‌باشد.کلیسای مسروپ در تاریخ ۰۷/۱۲/۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۵۲۳ به ثبت آثار فرهنگی رسیده است. و آدرس این کلیسا استان گیلان- رشت- میدان شهرداری- خیابان سعدی می‌باشد.

کلیسای بیستون رشت

گفتنی است این ساختمان تا ۴۰ سال قبل یک انبار سیب‌زمینی و پیاز بود و بعدها به کلیسا تبدیل شد. کلیسایی که به دنبال زلزله ۱۳۶۹ گیلان، تخریب و به همت کشیش بنیامین نازنین بازسازی شد. این کلیسا که متعلق به جماعت ربانی فارسی‌زبان است، از کلیساهای مهم و فعال ارامنهٔ مقیم رشت است. و توسط پیروان آن اداره و تأمین امنیت می‌شود و یکشنبه‌ها نیز در آن مراسم دعا برگزار می‌شود. البته ورود عموم به آن ممنوع است.

محل قرارگیری کلیسای بیستون رشت

این کلیسا در محله سبزه‌میدان رشت و خیابان طالقانی واقع‌شده است و ازنظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی مراکز مهمی مانند بیمارستان فامیلی رشت، خانه موزه میرزا کوچک جنگلی و پاساژ علاءالدین و همچنین موزه مردم‌شناسی گیلان، کبابی احمد، کافه زیبا، هپی لند و اداره کل سازمان تأمین اجتماعی استان گیلان قرارگرفته است.

کلیسای مریم مقدس بندرانزلی

این کلیسا در بندر انزلی در سال ۱۸۸۵ با هزینه فردی به نام آواک ملک الله‌وردیان ساخته‌شده است. این شخص از ارمنی‌های ساکن در این شهر بوده است.در حال حاضر اجرای مراسم‌های مذهبی و دینی ارامنه طبق سنت در این مکان برگزار می‌گردد. حتی بسیاری از شهروندان بندر انزلی به مناسبت سال نوی میلادی و نیز میلاد فرخنده عیسی مسیح (ع) از این کلیسا دیدن می‌کنند.

قدمت کلیسای مریم مقدس

کلیسای مریم مقدس در طی سال‌های گذشته از سوی ارمنی‌ها مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. برخی منابع قدمت این کلیسا را ۱۳۷ سال ذکر نموده‌اند. عنوان‌شده که درگذشته بسیاری از مراسم‌های مذهبی و عرفانی مسیحیان در این محل برگزار می‌گردیده است. اگر در هنگام اجرای یکی از مراسمات رایج مسیحیان، در انزلی حضورداشته باشید، بوی خوش عود و کندر را حس نموده و نوای دل‌نشین ارگ و سرودهای مذهبی را خواهید شنید. این فضای عرفانی که بر محیط حاکم است، احساس خوبی را برایتان به ارمغان می‌آورد.

معماری کلیسا مریم مقدس

این کلیسا انزلی دارای پلانی مستطیل شکل بوده و در جهت شرق به غرب ساخته‌شده است. کلیسای مذکور دارای سه ورودی در سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی واقع‌شده‌اند. در ضلع شرقی کلیسا نیز محراب قرارگرفته و دو جهت محراب کلیسا را چندین اتاقک در برمی‌گیرند. محراب به جهت اختلاف ارتفاع، از سایر اجزای بنا جداشده و تزئینات گچ‌بری‌های بسیار زیبایی که به شکل هنرمندانه‌ای خلق‌شده‌اند، دو طرف محراب را در برگرفته‌اند. سقف کلیسای مریم مقدس بر روی چهارستون استوار است. دیوارهای داخلی از ملات گچ و دیوارهای خارجی کلیسا نیز از ملات سیمان پوشیده شده‌است.

تاریخچه کلیسا مریم مقدس انزلی

کلیسای مریم مقدس در استان گیلان واقع‌شده است و سومین کلیسای شهر و یکی از بناها و جاذبه‌های تاریخی آن به شمار می‌آید.ساخت و قدمت بنای کلیسای مریم مقدس به دوران قاجاریه نسبت داده می‌شود. این کلیسا در سال ۱۸۸۵ با هزینه شخصی آواک ملک الله‌وردیان که از ارامنه شهر بود بنا گردید. کلیسای مریم مقدس با ساختار مستطیل شکل و جهت شرقی – غربی ساخته‌شده است.

دیواره‌های خارجی بنا دارای سیمان و دیواره‌های داخلی آن نیز گچ کاری شده‌اند. سقف زیبای کلیسا نیز بر روی چهارستون قرارگرفته و گنبد ناقوس خانه بنا دارای شش ستون در قسمت فوقانی ورودی سمت غرب می‌باشد. گچ‌بری‌های بسیار زیبا و ساختار ظاهری خاص کلیسا منجر شده تا این بنا در کنار سایر جاهای دیدنی بندر انزلی موردتوجه بومیان و گردشگران قرار گیرد.

تاریخ حضور ارامنه در بندرانزلی

تاریخ سکونت ارامنه در بندرانزلی که زبانشان ارمنی است به بیش از سیصد سال پیش بازمی‌گردد و پیرو دین مسیحیت از شاخه گریگوریان هستند.

ورود اولیه و سکونت ارمنی‌ها در نواحی شمالی ایران و استان گیلان به دوران حکومت شاه‌عباس صفوی بازمی‌گردد، که در حدود ۲۴ الی ۲۷ هزار خانوار ارمنی، جهت زراعت و پرورش کرم ابریشم (نوغاندار) به این منطقه کوچ کردند. اما بیماری‌های صعب‌العلاج و ناسازگاری آن‌ها با آب‌وهوای شمال، موجب شد بسیاری از ارامنه از دنیا رفته و به دام مرض مبتلا شوند و از این تعداد، تنها ۵ الی ۶ هزار خانوار باقی ماند.

چگونگی سکونت ارامنه در انزلی

اجتماع و نخستین سکونت ارمنی‌ها از اواسط قرن هجدهم در بندرانزلی شکل‌گرفته است. زمانی شمار ارامنه در بندرانزلی به ۴ هزار نفر می‌رسید و ارامنه از تهران و سایر نقاط نیز برای تعطیلات کریسمس به این شهر زیبای ساحلی می‌آمدند تا در کلیسای مریم مقدس انزلی، سالروز میلاد مسیح را جشن بگیرند. امروز جمعیت ارمنی‌ها به حدود ۲۰ خانوار و کمتر از ۵۰ نفر می‌رسد و درگذشته در این مکان مدرسه وجود داشته و حدود ۱۸۰ دانش‌آموز اقلیت در آن تحصیل می‌کردند ولی در حال حاضر تنها ۲ دانش‌آموز در آن مشغول به تحصیل هستند.

آدرس کلیسای مریم مقدس انزلی

این بنا در میدان شهرداری شهر بندرانزلی و در مقابل ساختمان سابق دادگستری قرارگرفته است.

امکانات کلیسا مریم مقدس انزلی

سرویس بهداشتی, کافه, رستوران, آنتن دهی موبایل, دسترسی به اینترنت.

کلیسای پروتستان غازیان بندر انزلی

کلیسای پروتستان غازیان در محله غازیان بندر انزلی و در خیابان آذربایجان، خیابان چمران، خیابان مترو پولی‌تان واقع‌شده است.ازلحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند پل غازیان و کاخ‌موزه بندرانزلی و هتل بهشت تالاب و بازار ماهی‌فروشان بندر انزلی و اسکله تفریحی و گردشگری دریایی دریادلان قرارگرفته است. نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به این مکان، ایستگاه اتوبوس آتش‌نشانی می‌باشد که دسترسی به این مکان را برای کاربران حمل‌ونقل عمومی آسان می‌سازد.

کلیسای اوریم رودبار

از دیگر جاذبه های گردشگری گیلان است. این کلیسا کوچک‌ترین کلیسای ایران است که در محدوده سرخ‌آباد جاده فیروزکوه واقع‌شده است. از فیروزکوه به‌طرف پل سفید، پس از پشت سر گذاشتن منطقهٔ گدوک، ورسک و خروجی روستای اوریم و قبل از خروجی روستای ارفع ده، منطقهٔ سرخ‌آباد قرار دارد. دو کیلومتر جلوتر از روستای اوریم سمت چپ به روستای اوریم رودبار را می‌توان دید.

این کلیسای تاریخی مربوط به دوره پهلوی اول (سال ۱۳۱۲) و یادگار دورهٔ آلمان‌هاست که هنوز می‌توان تصویر میرم مقدس را از پشت شیشه‌های خاک گرفته‌اش دید. این کلیسای کوچک برای انجام مراسم مذهبی کارکنان راه‌آهن ساخته‌شده و اکنون در آستانه تخریب قرارگرفته است.

کلیسای اوریم نیایشگاهی است که به یکی از قدیسه ها و شهیدهای کلیسای شرق که مربوط به صدر مسیحیت بوده، هدیه شده است. عبارتی که سردر این کلیسا نوشته‌شده است، انتساب این کلیسا را به ” سن باربارا دیکاتلیم ” تأیید می‌کند.

معماری کلیسای اوریم رودبار

شکل و معماری کلیسا بسیار جالب بوده، از یک پلان مستطیل شکل ساخته‌شده است. کل ساختمان کلیسا در یک اتاق کوچک خلاصه می‌شود. ورودی، محراب و عبادتگاه، در همین اتاق کوچک قرارگرفته‌اند. کلیسای سرخ‌آباد که کوچک ترین کلیسای ایران است، از آجر و گچ است. پایین بنا نیز کاه‌گل شده است. سقف این بنا پوشش حلب گالوانیزه دارد و کف آن سیمانی است. دیوارهای کلیسا نیز باسیمان سفید پوشیده شده است. دری چوبی در جهت غرب، دو پنجره در جهت شمال، دو پنجره در جهت جنوب و یک پنجره در جهت شرق دارد. ارتفاع در ورودی سه متر و عرض آن حدود ۱۳۰ سانتی‌متر است. ارتفاع پنجره‌های شمالی و جنوبی ۱۵۰ سانتی‌متر و عرض آن‌ها ۶۵ سانتی‌متر است. اگرچه این کلیسا را به آلمان‌ها منتسب می‌کنند، سردر این کلیسا نوشته‌ای به زبان ایتالیایی حک‌شده است.

تاریخچه کلیسای اوریم رودبار

سن باربارا دیکاتلیم دور از چشم پدرش مسیحی می‌شود. پدر وی بت‌پرست بوده و پس از فهمیدن این موضوع با شکنجه‌های فراوان وی را به قتل می‌رساند. این قدیسهٔ مسیحی قبل از کشته شدن نزد خدا دعا و استغاثه می‌کند، سپس ندا می‌آید دعای شما پذیرفته شد و از این‌ پس هر کس به نام شما دعایی کند، پذیرفته و اجابت خواهد شد. فردی مسیحی جسد وی را به شهر هلیو پلیس یونان می‌برد؛ و در قرن ششم میلادی استخوان‌های وی را به قسطنطنیه می‌برند و در آنجا به خاک می‌سپارند. سن باربارا، مقدسهٔ نگهبان معماران، عمران گران، زندانیان و دختران جوان بوده است و به همین خاطر زمان ساخت راه‌آهن، مسیحیانی که در این منطقه مشغول به کار بودند، به این مقدسه متوسل می شدندو زندگی مسالمت‌آمیزی همراه با مسلمانان منطقه داشتند.