ارومیه شهری در حصار تاکستان‌ها و باغ‌های سیب است. آنچه ارومیه را از دیگر شهرهای کشور متمایز می‌کند؛ وجود ادیان و قوم‌های مختلف با سازگاری کامل در کنار هم در این شهر زیباست. در این شهر اقوام ترک، کورد، شیعه و سنی، آشوری و ارمنی زندگی می‌کنند. ارومیه را شهر آب می‌نامند. و وجود چندین رودخانه ازجمله نازلو چای، باراندوز چای و شَهَر چای مهر تأییدی بر اطلاق این اسم به ارومیه زیباست. در این مقاله جاذبه های مذهبی ارومیه را به شما عزیزان معرفی خواهیم کرد.
مسجد جامع ارومیه
مسجد جامع ارومیه که به مسجد جامع رضائیه معروف است. در مرکز شهر و در قسمت تجاری شهر واقع است. و در ردیف آثار باارزش به شماره ثبت ۲۴۳ در فهرست آثار ملی قرار دارد.
این مسجد که در دوره‌های مختلف تکمیل گردیده به‌صورت امروزی ساخته‌شده شامل مجموعه آثار از دوره‌های مختلف به شرح ذیل می‌باشد.
۱- شبستان گنبد دار قدیمی که درواقع هسته اولیه بنا را تشکیل می‌دهد. و در ساختمان آن‌همه مشخصات یک بنای قدیمی و معماری اسلامی را می‌توان مشاهده نمود به‌احتمال قریب‌به‌یقین ساختمان این قسمت مربوط به دوره سلجوقیان می‌باشد.
۲- داخل شبستان گنبد دار محراب گچ‌بری نفیس قرار دارد. که در تاریخ ۶۷۶ ه.ق در زمان حکومت ایلخانیان با بهترین اسلوب و در حجمی بسیار بزرگ ساخته‌شده.
۳- چهل‌ستون قدیمی متصل به شبستان گنبد دار که زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اصلی به نظر می‌رسد. و در خاک‌برداری از کف آن مقداری اشیاء شکسته متعلق به دوره ایلخانی به‌دست‌آمده، این چهل‌ستون به علت ضایعات وارده چندین بار مورد تعمیر قرارگرفته.
۴- حجرات قدیمی اطراف صحن مسجد که مربوط به اوایل دوره زندیه بوده دست‌نوشته موجود زمان احداث آن را در مورخه ۱۱۸۴ ه.ق نشان می‌دهد.
۵- قسمت‌های نوساز اطراف صحن که به‌جای بافتهای قدیمی ساخته‌شده‌اند اکثراً متعلق به دوره اخیر می‌باشد.
معماری مسجد
به‌طوری‌که گفته شد مسجد از چند قسمت متفاوت و متعلق به دوره‌های مختلف ساخته‌شده شبستان گنبد دار و چهل‌ستون قدیمی آن با دو نوع مصالح یعنی قسمت تحتانی با سنگ و قسمت فوقانی با آجر احداث گردیده. چون شبستان گنبد دار تکافوی انجام مراسم مذهبی را نمی‌داد. و از طرفی این چهل‌ستون قدیمی مجاور آن نیز به‌صورت نیمه مخروبه رهاشده بود. از حدود ۲۰ سال پیش، بیشتر ساختمان‌های قدیمی ضلع شرقی مسجد را تخریب و بجای آن سالن نوساز بزرگی با سقف، شیروانی ساخته‌اند. که هیچ‌گونه هماهنگی با قسمت‌های قدیمی ندارد. حجرات اطراف صحن نیز که در حال حاضر خالی از سکونت طلبه شده بوده. لذا در اواخر سال ۶۵ تخریب و چهل‌ستون قدیمی با تعمیراتی که دفتر فنی در آن به عمل‌آورده به‌صورت آبرومندانه‌ای مرمت و مورد بهره‌برداری قرارگرفته است.
البته در اوایل انقلاب به دستور امام‌جمعه ارومیه حاج‌آقا حسنی محیط اطراف محراب و شبستان گنبد دار مسجد را تا ارتفاع ۱.۲ متر آجرنما (آجر m 3) کرده بودند که در سال ۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی تخریب و گچ‌بری‌ها سابق بازسازی‌شده‌اند.
بنای مسجد جامع رضاییه به قرن هفتم هجری منسوب است. در این بنای رفیع صنعت معماری در ساختمان گنبد و شبستان‌های طرفین و هنر گچ‌بری و تزئینی و ظرافت‌کاری‌های درون بنا مخصوصاً” محراب قدیمی آن جلب‌توجه می‌نماید.
تاریخچه
بعضی‌ها عقیده دارند که این ساختمان قبلاً کلیسا بوده است. در این صورت باید محرابی رو به غرب داشته باشد. که نیست، آثار محراب کلیسا دیده نمی‌شود. بعضی می‌گویند این بنا از اول مسجد بوده، در این صورت نیز می‌بایست محراب داشته باشد. که ندارد؛ و جای محراب کنونی محل در این معبد بوده، در حقیقی معبد به‌اندازه ۲.۰۰ – ۲.۵۰ m پرشده است.
از پشت دیوار محراب فعلی آثار در واقعی آن به چشم می‌خورد. که در سمت چپ در مزبور گودالی به طول ۱.۵۰m و عرض ۰.۲۰ m موجود است. که در این گودال سنگ که با خط میخی یا پهلوی حجاری‌شده بود. در بین سال‌های ۱۲۲۹ شمسی مسیونهای خارجی با پرداخت وجهی به صاحب‌خانه پشت معبد آن را کنده و برده‌اند.
در سال ۱۱۸۴ ه.ق از طرف رضاقلیخان بیگلربیگی (از روسای افشار) در دو طرف گنبد مزبور شبستان بسیار محکمی ساخته‌شده و صحن وسیعی به آن اضافه گردیده و در چهار سمت آن حجره‌های برای طلاب به وجود آوردند.
معرفی مشخصات مجموعه مسجد جامع
این مسجد حیاطی مستطیل شکل دارد، که حدود m 120 پائین تر از کوچه‌های مجاور قرارگرفته است. صحن مذکور با دو ورودی، به راسته سنگ فروشان و بازار قدیم ارتباط دارد. در اضلاع چهارگانه حیاط، واحدهای ساختمانی مربوط به مسجد قرار دارند. بنا به مندرجات برخی از کتاب‌های تاریخی، تا حدود ۵۰ سال پیش، داخل حیاط درختان فراوان وجود داشت. در آن تاریخ، متولیان وقت مسجد، ضمن تعمیرات قسمت‌های مختلف، درختان مذکور را قطع کردند و نحوه باغچه‌بندی آن را نیز تغییر دادند.
ازجمله بعد از آجرفرش کردن صحن، چهارباغ کوچک در داخل آن به وجود آوردند. که در سال ۱۳۶۱، از سوی ستاد بر گذاری نماز جمعه، این باغچه‌ها به محوطهٔ آسفالت‌کاری شده تبدیل شد. در وسط حیاط، حوض سنگی مدور نسبتاً بزرگی قرار داشت. که هم کنون اثری از این حوض وجود ندارد. آب این حوض از جوی سرپوشیده‌ای که از سرای شجاع الدوله عبور می‌کرد، تأمین می‌شد. بعد از پر شدن حوض و رفع نیازهای مجموعه، مازاد آب مذکور به‌صرف گرمابه ” قوشلار” که در نزدیکی مسجد قرار داشت می‌رسید. که برای هدایت این آب به حیاط مسجد، به‌طور سرپوشیده وبوسیله لوله‌های سفالین (تنبوشه) انجام می‌شد.
کلیسای زور زور ارومیه
کلیسای مریم مقدس یا کلیسای زور زور یکی از جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان غربی است .که در نزدیکی شهر ماکو و در کنار روستایی به نام بارون قرارگرفته است. کلی‌ای زور زور که در سکوت، خودش را در دهانه دره‌ای جا کرده، در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
تاریخچه ساخت کلیسای زور زور
این کلیسا توسط اسقف اعظم تادئوس مقدس که زکریا نام داشت ساخته شد. و به مرکزی برای تعلیمات دینی، فرهنگی و ادبی تبدیل شد. ماجرای ساخت این کلیسا به زمانی برمی‌گردد که پاپ که رهبر کاتولیک‌ها بود.. تصمیم گرفت به پیشنهاد دین کاتولیک توسط ارامنه را بپذیرد .و رهبریت پاپ بر کلیسای ارمنی را بپذیرد. به‌شرط آنکه اروپاییان ارامنه را در جهت به سلطه درآوردن کلیسای ارمنی مساعدت کنند و مردم را متقاعد سازند تا از کلیسای کاتولیک پیروی کنند.
در آن زمان مقر رهبر کلیسای ارامنه در شهر سیس که درواقع پایتخت سیسیلیه (جنوب ترکیه) بود قرار داشت. بعد از ارائه این پیشنهاد، پادشاه سیسیلیه که هتوم دوم نام داشت. جمعی از درباریان او و رهبر کلیسای ارامنه به امید اینکه اروپاییان به آن‌ها کمک کنند، این پیشنهاد را پذیرفتند. این تصمیم باعث ایجاد مخالفت‌هایی در مراکز مذهبی ارامنه به‌ویژه در داخل خاک ارمنستان شد. جاثلیق آناوارزتسی که عالم بزرگ مسیحی بود هیئت‌هایی را به دیرهای تادئوس مقدس، بجنی، داتو، گلازور به‌منظور دریافت حمایت از مراکز مذهبی ارامنه کرد. تا اسقف‌های این مراکز از فرمان‌های او پیروی کنند. اما هیچ‌کدام از آن‌ها حاضر به همکاری نشدند تا اینکه اسقف دیر قره کلیسا آن را پذیرفت. او که برادر حاکم ماکو بود باقدرت خود توانست با اجرای فرمان جاثلیق به موفقیت‌هایی در این زمینه برسد.
تاریخچه
قره کلیسا درواقع می‌توانست برای جاثلیق یک پایگاهی خوب به‌منظور تبلیغ دین کاتولیک باشد. ازاین‌رو مبلغان مذهبی به این منطقه اعزام شدند تا فعالیتشان را گسترش دهند. اما استقرار آن‌ها در دیر باعث واکنش‌های شدیدی از سوی ارامنه منطقه مراکز مذهبی مختلف ارامنه ارمنستان شد. در این شرایط اسقف زاکاره یا زکریا که مسئول دیر قره کلیسا بود. در سال ۱۲۹۸ میلادی شروع به ساخت کلیسایی با عنوان مریم مقدس و همچنین ساختمان‌هایی به‌عنوان مرکز مذهبی و علمی کرد.
ساخت کلیسا در سال ۱۳۱۴ میلادی به اتمام رسید و مبلغان توانستند در آن مستقر شوند. و به دیگران بگویند اروپاییان خواستار کمک به آن‌ها هستند و می‌توانند در نجات از دست مغولان کمک کنند. البته شرط آن‌ها این بود که بقیه پاپ را به‌عنوان رهبر کلیسای ارمنی بپذیرند. و همچنین با ادغام کلیسای ارمنی در کلیسای کاتولیک نیز موافقت کنند. چنین وعده‌های باعث شد تا برخی از روحانیون ارمنی فرمان‌بری از جاثلیق را بپذیرند ازجمله هوانس زور زورتسی که یکی از فارغ‌التحصیلان دیر گلازور بود. مسئولیت مرکز علمی مذهبی زور زور به وی واگذار شد که این خود باعث ارتقای کیفیت علمی این منطقه گردید.
فلسفه نام‌گذاری کلیسای زور زور
ازآنجاکه ساخت این کلیسا زیر نظر یکی از مشهورترین اسقف‌ها به نام هوانس زور زورتسی بوده که از سال ۱۳۴۱ میلادی در آن اقامت داشته، این کلیسا بدین نام شناخته‌شده است.
کلیسای ننه مریم ارومیه
کلیسای ننه مریم ارومیه را دومین کلیسای قدیمی در جهان پس از «کلیسای بیت لحم» فلسطین می‌دانند. برخی هم آن را نخستین کلیسای مشرق زمین، می‌دانند. این کلیسای تاریخی از بناهای قدیمی و جاهای دیدنی ارومیه به شمار می‌رود و میراثی به‌جامانده از اقوام آشوریان در تاریخ ایران است. گروهی هم معتقدند که کلیسای ننه مریم در دوره ساسانی ساخته‌شده و در ابتدا معبد زرتشتیان بوده و بعد آن را به کلیسا تبدیل کرده‌اند.
این کلیسای کوچک، قدیمی‌ترین کلیسای ایران و دومین کلیسای قدیمی جهان به شمار می‌رود که از دوره آشوریان به‌جامانده است. البته نویسندگان آشوری و مسیحی معتقدند که این کلیسا در بدو ساخت به‌عنوان آتشکده مورداستفاده قرارگرفته و روزگاری از معروف‌ترین معبدهای زرتشتیان محسوب می‌شده است. اما زمانی که زرتشتیان دین مسیح را پذیرفتند، این بنای مذهبی تغییر کاربری داده و آن را به کلیسا تبدیل کردند.
روایتی درباره کلیسا
روایتی هم وجود دارد در این مورد که سه موبد زرتشتی در لحظه تولد مسیح ستاره‌ای نورانی را می‌بینند. که به سمت اورشلیم حرکت می‌کرده است. آن‌ها دیدن ستاره را تولد نوزادی تلقی می‌کنند که قرار است نجات‌دهنده باشد. به اورشلیم سفر می‌کنند و مسیحی می‌شوند.
در بازگشت از سفر، این معبد به کلیسایی تبدیل می‌شود که اکنون آن را در ارومیه است. زمانی که به بازدید از این کلیسا می‌روید. تابلویی را مشاهده خواهید کرد که روی آن نوشته‌شده است: «نعلینت را از پاهایت بیرون کن؛ زیرا مکانی که در آن ایستاده‌ای، زمین مقدس است.
کلیسای ننه مریم چند بار تعمیر شده است. اولین بار در سال ۶۴۲ میلادی تعمیرات انجام‌شده که به اعتقاد مورخان، این بازسازی به دستور یکی از شاهزاده‌های چین به نام «بافری» صورت گرفته است. تا اواخر قرن ۱۹ میلادی نمای ظاهری کلیسا بسیار ساده بود. ولی پس از ورود زرتشتیان روسیه، تغییراتی اساسی در آن انجام شد و ساختمان پس از تعمیر و بازسازی، به سبک گنبدهای روسی ساخته شد. همچنین کلیسا در سال ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ هجری شمسی مرمت و بازسازی شد و برج‌هایی بر فراز کلیسا ساخته بنا شد.
معماری کلیسای ننه مریم
در معماری این کلیسای مقدس، سبک معماری عمارات دوران ساسانیان به‌کاررفته. و می‌توان قرینه‌سازی‌های زیبایی را که در بناهای آتشکده‌های ساسانیان استفاده‌شده در این کلیسا هم مشاهده کنید. ضمن اینکه سازندگان این بنای تاریخی برای معماری داخلی آن، تلفیقی از معماری ساسانی و پارتی را به‌کاررفته برده‌اند.
اما درون این کلیسا با دیگر کلیساهای موجود در جهان، تفاوتی اساسی دارد. در این مکان مذهبی نباید انتظار تزئینات چشمگیر و زیباسازی‌های قابل‌توجهی را داشته باشید. دلیل این امر هم به اعتقاد آشوریان برای پرهیز از هرگونه آراستن و تزیین‌کردن کلیساهایشان برمی‌گردد.
در این بنای تاریخی، دالان‌هایی تودرتویی وجود دارد که با مصالح خوبی همچون سنگ و ملاط ساخته‌شده‌اند. سقف دالان‌های این کلیسا کوتاه است. همانند درب ورودی آنکه برخی از بازدیدکنندگان را مجبور می‌کند تا هنگام ورود سرخود را خم کنند. این مکان مذهبی دارای محرابی است که بسیار ساده و درعین‌حال بسیار معنوی و نفس‌گیر است.
ویژگی های کلیسا
وقتی وارد کلیسای ننه مریم می‌شوید، صحنی تقریباً وسیع و بزرگ پیش روی‌تان ظاهر می‌شود. حیاط کلیسا از طریق دو درب ورودی به خیابان قدس و کوچه ضلع غربی منتهی می‌شود.
وجود قالی‌های دست‌بافت در داخل کلیسا، از دیگر جاذبه‌های این اثر تاریخی است. همچنین گردشگران هنگام حضور در این کلیسا هیچ صندلی، نیمکت یا جایگاه اعتراف را نمی‌بینند. بلکه فقط یک نیمکت کوچک در انتهای سالن قرار دارد که سالمندان در صورت نیاز روی آن می‌نشینند.
جالب است بدانید که در قرون گذشته، زرتشتیان اموات خود را در آن دفن می‌کردند.
در دو قسمت چپ و راست دالان ورودی کلیسا، دو دهلیز با سنگ‌قبرهایی که روی آن‌ها متنی حک‌شده، مشاهده می‌شود. که به نظر می‌رسد درگذشته محل دفن روحانیون مسیحی بوده است؛ سنگ‌قبری که اکنون در این محل وجود دارد. مدفن سه نفر از رهبران کلیسا و نیز مبلغان کلیسای ارتدکس روسیه است.
سازندگان این بنا، در بخش راست محراب، دالانی تنگ و کوتاه را ایجاد کرده‌اند که در دیوار سمت راست آن، یک اجاق دیواری قرارگرفته است. اجاقی که از آن در طبخ نان مقدس، استفاده می‌شده است. درست در مجاورت این اجاق دیواری، یک حوضچه سنگی نیز در داخل دیوار تعبیه‌شده که در آن کودکان را غسل‌تعمید می‌داده‌اند.
کلیسای مارسرگیز ارومیه
این کلیسا در کوه سیرداغی ارومیه که متشکل از نقوش دل‌فریب و روح‌نواز معنویت شرقی و برجای‌مانده از دوره‌های متعدد تاریخی است. که گردشگران زیادی را به خود برمی‌انگیزاند. کلیسای سیر که به مارسرگیز نیز شهرت دارد بنایی است سنگی با داستان‌های زیبای آمیخته با اساطیر ایرانی. می‌گویند شیرین، همسر خسروپرویز در زمان غلبه ایرانیان به رومیان دستور ساخت این کلیسا را داده است. همچنین در تاریخ آورده‌اند مارسرگیز (حضرت سرگیس) و ماربرگوس (حضرت برگوس) که به ترتیب فرمانده کل ارتش روم و معاونش بوده‌اند.
پس از گرویدن به دین مسیحیت و تبلیغ برای آن، توسط پادشاه احضار و به ایران تبعید می‌شوند. پادشاه روم به فرمانده منطقه می‌گوید درصورتی‌که این دو شخص به مکان کنونی کلیسای سیر بیایند آن‌ها را اعدام کند. مارسرگیز و ماربرگوس که اصرار به ماندن در این مکان را داشتند به طرز فجیعی کشته می‌شوند. سه قرن بعد که حکومت روم، به حکومتی مسیحی تبدیل می‌شود، دستور ساخت کلیسای مارسرگیز را در جوار آرامگاه این شهیدان راه مسیحیت می‌دهد. این مکان اکنون یکی از زیارتگاه‌های مهم مسیحیان در سرتاسر جهان به شمار می‌رود. و روزهای یکشنبه مراسم عبادی باشکوهی حتی در سردترین و گرم‌ترین روزهای سال در آن برگزار می‌شود.
نحوه ورود به کلیسا
برای ورود به این کلیسا باید سر تعظیم فرود بیاورید چراکه دری با ارتفاع کوتاه برای آن ساخته‌اند. با این نوع ورود به کلیسا، همان‌طور که در اکثر کلیساهای تاریخی مرسوم است، کبر و غرور را در برابر خدای بزرگ فراموش می‌کنید. سالن‌های ساده نیایش با گچ‌اندود و سپس رنگ‌آمیزی شده‌اند. پوشش سالن‌ها که یادآور معماری دوره باستان است به‌صورت طاق و گهواره‌ای است. یک اتاق و دخمه پشت ساختمان کلیسا قرارگرفته که از آن به‌عنوان چله خانه یاد می‌شود. خوشبختانه این اثر تاریخی پس از ۱۸ قرن هنوز به همان شکل اولیه باقی‌مانده و ازنظر ظاهری تغییری در آن به وجود نیاورده‌اند. ازآنجاکه این کلیسا در دامنه‌های کوه سیرداغی یا سار داغی واقع‌شده به کلیسای سیر مشهور شده است.
کلیسای مارسرگیز در ۱۲ کیلومتری ارومیه، در دامنهٔ کوه سیر قرار دارد. این کلیسای ازنظر مذهبی، بسیار ارزشمند است و عموم مسیحیان، اعم از آشوری و ارامنه، آن را به‌عنوان زیارتگاه می‌شناسند. همچنین کلیسای مارسرگیز یکی از آثار سنگی استان آذربایجان غربی است. که تمام دیوارها و سقف آن را با سنگ‌های نامنظم، به شکل ماهرانه‌ای و کاملاً مستحکم ساخته‌اند.
با توجه به سبک معماری این بنا و کتب مورخان آشوری، قدمت کلیسای مارسرگیز به قبل از اسلام می‌رسد. گفته می‌شود زمانی که خسروپرویز بر رومیان پیروز شد، همسرش شیرین که مسیحی بود، دستور ساخت این کلیسا را صادر کرد. این اثر امروزه از دیدنی‌های ارومیه محسوب می‌شود . و در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۵۴، با شماره ثبت ۱۱۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد سردار ارومیه
این مسجد بنای بسیار تاریخی است و تاریخچه آن به دوران قاجار برمی‌گردد. که به دستور عبدالصمد خان پدر آقا محمد جد اعظم عظیم السلطنه سردار در آن زمان ساخته‌شده است. این مسجد از دو شبستان بزرگ و کوچک ساخته‌شده که در سال ۱۳۳۰ هجری قمری این مسجد توسط سردار بازسازی شد. اگر به نمای بیرونی مسجد سردار توجه کنید ساعتی را در بالای آن مشاهده می‌کنید. این ساعت به دستور سردار در سال ۱۳۳۱ هجری قمری به نمای بیرونی آن وصل شد. به همین دلیل این مسجد در بین مردم به مسجد ساعت نیز معروف شده است.
شبستان بزرگ مسجد
این شبستان که بخش مهم مسجد سردار است به شکل مستطیل دیده می‌شود. که طول آن به ۲۲ متر و عرض آن به ۱۸ متر نیز می‌رسد. تزئینات و ستون‌های این شبستان موجب زیباتر شدن مسجد شده است. دیوارهای شبستان از پایین تا بالا به‌اندازه یک متر با کاشی‌های سبزرنگ در ابعاد ۲۰×۲۰ کاشی‌کاری شده که در نگاه اول شمارا یاد مسجدهای قدیمی می‌اندازد. در اینجا از کاشی‌های هفت‌رنگ هم نیز استفاده‌شده که نقش‌های گل‌وبوته روی آن‌ها یکی از تزئینات مسجد است که موردتوجه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.
بخش‌های دیگر شبستان مسجد سردار تزئینات خاصی ندارد و بسیار ساده است، رنگ طاق‌های سقف شبستانم سبز است. البته فضاهای داخلی سقف امروزه مجدداً سفیدکاری شده است نور از شبستان از دو ضلع جنوبی و شمالی بنا نیز تأمین می‌شود. با یک تیغه باریک طاق را به دو بخش تقسیم کردند که هر بخش دارای پنچره ای است. قبلاً جنس این پنجره‌ها از چوب بود ولی موقع مرمت پنجره‌های آهنی جایگزین آن‌ها شد. به همین دلیل نورگیرهایی که در بالای پنجره قرار داشتند بسته شد. ولی طاق‌های ضلع جنوبی نیز دارای نورگیرهای کوچک دایره شکل هستند.
شبستان کوچک مسجد
در انتهای شبستان بزرگ شبستان کوچک قرار دارد که به ابعاد ۱۲×۱۰ است و با یک ورودی از شبستان بزرگ جداشده است.
شبستان کوچک مسجد سردار ازنظر بنا و شکل همانند شبستان بزرگ است. ولی داخل و خارج بنا فاقد هرگونه تزئینات و زرق‌وبرق است. داخل این بنا محرابی وجود دارد که جنسش از آجر است. مصالح به‌کاررفته در ساخت کل مسجد سردارعبارتند از جرهایی در ابعاد ۵×۲۲×۲۰ سانتی‌متر است. که با ملاط گچ‌وخاک ساخته‌شده است.
کلیسای پطرس پولیس ارومیه
این کلیسا به فاصله ۸ کیلومتری سمت شرقی شهرستان ارومیه و به فاصله حدوداً همین مقدار از دریاچه در سمت راست جاده آسفالته ارومیه به دریاچه، روستای کوچکی به نام کلیسا کندی قرارگرفته است. که در ضلع جنوبی آن بقایای کلیسای قدیمی‌ای وجود دارد. که به اضلاع شرقی و شمالی آن متصل بوده و در اضلاع جنوبی و غربی آن باغات میوه و درختان مختلف واقع‌شده است. طبق مندرجات کتاب تاریخ کلیسای شرق آشور و منابع دیگر، این کلیسا در قرن هشتم میلادی، زمان بختیشوع حکیم ساخته‌شده است. بنابراین یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای آشوری محسوب می‌شود. و به نام پطرس پولیس، از حواریون عیسی مسیح (ع) نامیده می‌شود. و مشهود است که در اطراف کلیسای مذکور بیمارستان و کتابخانه‌ای وجود داشته است. که تحت نظارت بختیشوع حکیم اداره می‌شده که در آن به مداوای بیماران پرداخته می‌شد.
این کلیسا دارای سالن مستطیل شکل و اتاق‌هایی با راه‌پله‌ای در جلوی ورودی است. سردر ورودی دارای طاق‌نمای نسبتاً کشیده است، مصالح به‌کاررفته در کلیسا از سنگ قلوه و لاشه انتخاب‌شده است. جبهه داخلی دارای اندود گچ بوده که بارنگ آبی آسمانی تزئین شده است. سردر ورودی کلیسا دارای رسمی بندی درشت گچی است. اتاق محراب نیز با چهار گوشواره جانبی تزئین شده است. و یک قطار ساده گچی که حدود ۸ سانتی‌متر پیش‌آمده در حدفاصل شروع پاکار سقف ساخته‌شده بوده است. و به‌عنوان تزئین سالن اصلی محسوب می‌شد که در حال حاضر هیچ اثری از این موارد دیده نمی‌شود.