شهرستان دماوند با جمعیتی حدود ۱۰۰ هزار نفر از شمال با استان مازندران، از شرق با شهرستان فیروزکوه از جنوب با استان سمنان و از غرب با شهرستان‌های شمیرانات و تهران همسایه بوده و از دو بخش مرکزی و رودهن تشکیل‌شده است. دماوند از معدود مناطقی است. که نام آن آمیخته بافرهنگ اساطیری مردم این مرزوبوم پیوسته در اذهان جاری‌شده و مظهر آزادی و دربند کردن ظلم و بیداد ضحاکی، به دست کاوه آهنگر بوده است. به جرات می‌توان گفت کمتر ایرانی است که عظمت قله دماوند، او را شیفته خود نکرده باشد. در این مقاله جاذبه‌های مذهبی دماوند را معرفی خواهیم کرد.
امامزاده عبدالله و عبیدالله دماوند
این امامزاده در ضلع شمالی شهر دماوند و در محله درویش قرار دارند. این امامزادگان از نوادگان امام موسی کاظم (ع) بوده و قدمت آن به قرن هشتم هجری قمری برمی‌گردد. بقعه این امامزاده دارای بافت قدیمی و جزئی از مجموعه تاریخی و مذهبی دماوند می‌باشد. بنای این امامزاده به‌صورت هشت‌ضلعی ساخته‌شده و مصالح به‌کاررفته در ساخت بنا، سنگ، آجر و کاشی است. که روی هر ضلع آن طاق بناهایی از پایین تا زیر گنبد ایجادشده است. و تزئینات آن بنا را می‌توان به تزئینات دوره ایلخانی تشبیه کنیم.
این بنا اولین بار در دوره قاجار و بعدازآن نیز چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. اما امروزه با توجه به مسدود شدن کانال‌های رطوبت، باعث بروز آسیب‌های جدی داخل و کتیبه‌های باارزشی که در داخل بنا بوده شده است. تعداد معدودی از افراد از کتیبه‌های کوچک و بزرگ در اطراف این مکان تاریخی و زیارتی که ازلحاظ تاریخی اهمیت بسزایی دارد باخبر هستند. چراکه این امامزاده همان‌طور که گفته شد متعلق به قرن هشتم هجری است. و آثار و شواهدی که در اطراف آن دیده می‌شود تا قرن ۱۳ هجری قمری را نیز در برمی‌گیرد.
وضعیت کنونی امامزاده عبدالله و عبیدالله
این مکان در سال ۱۳۵۱ و با شماره ۹۲۲ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ایران ثبت شد. اما اکنون بقعه این بنا به دلیل عدم رسیدگی مستمر، تغییرات آب و هوایی و بی‌کفایتی مسئولان متولی با آسیب‌های جدی ازجمله کج شدن و ریزش آجرهای ساختمان بیرونی مواجه شده و روزبه‌روز در حال تخریب بیشتر می‌باشد. به گفته اهالی محله درویش، امامزادگان عبدالله و عبیدالله در روزگاران پیشین جز زیارتگاه‌های شهرستان و میزبان زائران بسیاری بوده است. اما اکنون به دلیل مشکلات و تخریب‌هایی که برای این بقعه متبرکه به وجود آمده درب این مکان به روی زائران بسته‌شده و این امامزادگان به غریب‌ترین امامزاده شهر دماوند تبدیل‌شده‌اند.
مسجد جامع عتیق دماوند
مسجد جامع عتیق دماوند یکی از آثار تاریخی و از بناهای مذهبی دوران سلجوقی می‌باشد. این مسجد دارای ارزش‌های تاریخی، معماری و گردشگری می‌باشد و در استان تهران شهرستان دماوند واقع‌شده است. قدیمی‌ترین بخش این مسجد مناره‌های آجری آن و یکی از ستون‌های داخل شبستان آن می‌باشد. بقیه بخش‌های این مسجد دارای قدمت تاریخی نمی‌باشد. و در سال‌های اخیر به آن اضافه‌شده است.مسجد جامع دماوند در قسمت شرقی شهر دماوند و بر روی ارتفاعات مشرف‌به شهر بناشده است.
این مسجد بر روی بقایای مسجد قدیمی دیگری بناشده است. بنا بر اسناد و مدارک قدمت این مسجد به دوران سلجوقی برمی‌گردد. اما عده دیگری از باستان شناسان و کارشناسان بر این باورند. که قدمت این مسجد به بیشتر از این‌ها می‌رسد و قبل از دوران سلجوقی بناشده است. برخی نیز معتقدند که این مسجد تاریخی در ابتدا کاربری یک آتشکده را داشته است و بعدها به مسجد تغییریافته است. زیرا در مناطقی که دین اسلام به‌عنوان دین جدید واردشده است، بناهای مذهبی آن مکان‌ها تبدیل به مساجد شده‌اند.
معماری مسجد جامع دماوند
این مسجد تاریخی بارها براثر حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه مورد آسیب قرارگرفته است. و در طول سال‌های متمادی موردبازسازی و مرمت قرارگرفته است.طبق منابع تاریخی این مسجد در سال ۸۲۱ هجری قمری موردبازسازی قرارگرفته است. در آن زمان به این مسجد سلجوقی بنایی اضافه‌شده است. همچنین این مسجد پنج بار بین سال‌های ۹۲۷ تا ۱۰۸۱ هجری قمری مورد تعمیر و بازسازی قرارگرفته است. و گویای این امر است که این مسجد در دوران حکومت صفویان بازسازی‌شده است.
نقشه مسجد دماوند دارای طرح مستطیل شکل بوده و دارای طرح شبستانی است. این مسجد شامل یک تالار و شبستان ستون‌دار، اتاق‌ها، مناره و شبستان زیرزمینی می‌باشد. مناره مسجد از معدود آثار باقی‌مانده از دوران سلجوقی است که در ضلع شمال شرقی این مسجد قرارگرفته و هنوز هم باگذشت قرن‌ها پابرجاست. مناره این مسجد به‌طور مجزا و مستقل در قسمت شمال شرقی دیوار مسجد ساخته‌شده و یک ضلع این مناره متصل به دیوار مسجد می‌باشد. و به‌صورت غیرمستقل دیده می‌شود و فاقد کتیبه و تزئینات بوده است.
هنگام بازسازی مسجد و ساختن مسجد جدید، بخش بالای مناره مورد تعمیر و بازسازی قرارگرفته و کتیبه‌ای به آن اضافه‌شده است. بنابراین، این مناره قدیمی مربوط به دوران سلجوقی دارای کتیبه‌ای جدید با خط کوفی سفیدروی زمینه آبی‌رنگ کاشی‌ها شده است. این کتیبه مزین به آیه ۵۶ سوره احزاب است.
کتیبه‌های مسجد جامع دماوند
در زمان‌های گذشته و در عهد صفویه و قاجار زمانی که این مسجد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. برخی از قسمت‌های این مسجد را با کاشی‌ها تزئین کرده بودند. بالای محراب‌ها و همچنین بالای ستون‌ها کتیبه‌هایی وجود داشت. که تنها بخشی از آن‌ها در مسجد امروزی دیده می‌شود. و از بقیه کتیبه‌ها اطلاعی در دست نیست.
شبستان مسجد جامع دماوند
شبستان این مسجد در ضلع جنوبی و در شمال صحن واقع‌شده بود. این شبستان از طریق سه ورودی قوس‌دار بزرگ به صحن مسجد مرتبط می‌شد. ورودی میانی از دو ورودی وسیع‌تر و بزرگ‌تر بود. ورودی دیگری از ورودی جنوبی مسجد بوده است که وارد راهرو جنوبی شده و ازآنجا از طریق درب‌هایی که داشت به شبستان راه می‌یافت.
محراب‌های مسجد جامع دماوند
محراب اصلی این مسجد در ضلع جنوب غربی شبستان و در قسمت انتهایی دیوار مسجد قرار دارد. محراب‌های دیگر این مسجد نیز مشابه همین محراب ساخته‌شده است. این محراب‌ها به‌احتمال‌زیاد در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار مورد تعمیر و مرمت قرارگرفته‌اند. و تغییراتی در آن‌ها ایجادشده است. محراب این مسجد شباهت بسیاری با محراب مدرسه حیدریه قزوین و محراب مسجد گلپایگان دارد. بنابراین شواهد و آثار این‌گونه استنتاج می‌شود که این مسجد تاریخی متعلق به زمان سلجوقی است.
بقعه متبرکه امامزاده عبدالله و خلیل‌الله (ع) دماوند
این بقعه در مرکز شهر دماوند و در جبهه جنوب شرقی دادسرای این شهر و در محله موسوم به قلضی قرا دارد. پلان بقای این بقعه به‌صورت برج آرامگاهی ترک‌داری است که دارای بدنه‌ای با ۶۷ شیار زاویه‌دار با گوشه‌های تیز است. مصالح بنای این امامزاده از قلوه‌سنگ و ملاط گچ است. و در ارتفاع بالاتر با آجرکاری بسیار زیبا سبک بناهای قرن ششم و هفتم هجری ساخته‌شده است. این بنا در دوره صفویه و قاجاریه موردتوجه بوده و آثاری از دوره‌های مزبور در بنای امامزاده دیده می‌شود. که می‌توان به صندوق چوبی منبت‌کاری شده مربوط به دوره صفویه و یک مسجد مربوط به دوره قاجاریه اشاره کرد. با توجه به وسعت معماری این امامزاده شاید بتوان آن را بزرگ‌ترین بقعه در حوزه دماوند معرفی نمود. این بقعه دارای امکانات رفاهی مناسبی جهت استفاده زائرین محترم است.
