جزیره زیبای کیش یکی از پر مسافرترین شهرهای ایران است. که به دلیل شرایط اقلیمی جذاب و بهره مندی از امکانات و تفریحات مهیج در هر فصلی از سال پذیرای سیل مسافران از سراسر ایران است. جزیره کیش جاذبه های طبیعی و تفریحی و تاریخی زیادی دارا می باشد. که در این مقاله جاذبه های فرهنگی و تاریخی کیش را به دوستداران تاریخ معرفی خواهیم کرد.
شهر زیرزمینی کاریز-کیش
قنــات (کاریــز) کیــش یکــی از مناطــق گردشــگری و تاریخــی جزیــره کیــش می‌باشد. و بیــش از ۲۵۰۰ ســال قدمــت دارد. ایــن قنــات در عمــق ۱۶ متــری زیرزمین قرارگرفته است و ســقف آن پوشــیده از صــدف و مرجان‌هایی می‌باشد. کــه بنــا بــر اطلاعــات ارائه‌شده توســط راهنمایــان محلــی، قدمتــی معــادل ۲۷۰ تــا میلیـون سـال دارد. امـا بـا توجـه بـه اینکـه بسـتر آهکی-مرجانــی میزبــان آن، حاصــل فعالیــت مرجان‌های عهـد حاضـر اسـت، سـن آن بیـش از چنـد هـزار ســال نمی‌تواند باشــد. وســعت ایــن قنــات ۱۰٬۰۰۰ مترمربع می‌باشد.
شهر باستانی حریره کیش
قدمت شهر ۸۰۰ ساله حریره مربوط به سدهٔ ۵ تا ۱۰ ه. ق. است. در شهر تاریخی حریره جزیره کیش بقایایى در مرکز ساحل شمالى جزیره قرار دارد که به احتمال بسیار قوى به دوره ساسانیان و اوایل دوره اسلامى بر مى گردد. این بقایا در وسعتى بالغ بر سه کیلومتر مربع، بازگو کننده این مطلب است که روزگارى شهرى بزرگ و آباد در این منطقه وجود داشته و جمعیت کثیرى را در خود جاى مى داده است.
شهر باستانی حریره با ۱۲۰ هکتار مساحت، به سده ۵ تا ۱۰ هجری قمری تعلق دارد و در شمال جزیره کیش واقع شده است. برخی از بخش‌هایی که تا به امروز در این شهر کشف شده‌اند، شامل مجموعه‌ی ساحلی، خانه اعیانی، حمام، مسجد و قنات‌های قدیمی می‌شود. اشیای باارزش تاریخی مکشوف در این منطقه نشان از غنای فرهنگی و شکوفایی جزیره کیش پس از افول بندر تجاری سیراف دارد.
بندر سیراف یکی از بنادر قدیمی و مهم کشور بوده و بازرگانان از کشورهای مختلف برای تجارت به این منطقه می آمدند، بندر در سال ۳۵۶ ه.ق در زمین لرزه ای سهمگین و طولانی مدفون شده و چیزی از آن باقی نمانده است؛ بعد از آن بلافاصله تجار به دنبال جایی برای سکنی بودند و بدین ترتیب به جزیره زیبای کیش قدم گذاشتند؛ منطقه ای در شمال کیش که بر صخره‌هایی با ارتفاع ۱۰ متر قرار دارد و از طرفی موقعیت خوب برای شکل گیری بندر نیز داشته است؛
این منطقه نسبتا دریای آرام‌‌تری دارد و همه این‌ها باعث شده تا بازرگانان حریره کیش را به عنوان مقر خود انتخاب کنند، امروزه از این شهر که نام آن از نام ملکه شان گرفته شده تنها بقایایی از دیوارها به جای مانده است؛ بناهای به جا مانده بیشتر بخش‌های اعیانی، کارگاهی و حمام‌ها هستند اما در بین آنها بناهایی ساحلی و راهرو‌هایی نیز کشف شده است، اکثر بناها سقف ندارند و تنها دیوارهایشان پابرجاست؛ بقایای شهر و آثار کشف شده نشان از قدمت این شهر به زمان ساسانیان و اوایل ورود اسلام نیز دارد.
حریره از سه بخش اصلی تشکیل شده است. این بخش‌ها شامل خانه اعیانی، بخش کارگاهی و حمام می‌شود.
سعدی که سفرهای فراوانش معروف بوده در گلستان به وجود حریره اشاره کرده است.
بازار سنتی قنات- کیش
بــازار ســنتی قنــات کیــش در دو رشــته بــه طــول ۱۵ کیلومتـر از سـال ۱۳۷۳ تأسیس‌شده اسـت. هـدف از ایجــاد ایــن بــازار ارائــه صنایع‌دستی و دســتاوردهای ســنتی نقــاط مختلــف ایــران می‌باشد.
بازار فرانسه-کیش
بـازار فرانسـه نـام مجموعه‌ای اسـت کـه در جبهـه غربـی هســته مرکــزی شــهر واقع‌شده اســت. مجموعــه بــازار فرانسـه جـزو اولیـن بازارهـای کیـش به‌حساب می‌آید کــه تاریــخ ســاخت آن بــه ۱۳۵۱ برمی‌گردد. و معمــاری آن تلفیقــی از معمــاری ســنتی و معمــاری مــــــدرن جزیــره می‌باشد. و بـه لحـاظ نـوع معمـاری بـا مجموعـه کاخ‌ها، هتـل شـایان و دیگـر سازه‌های شـرکت مرکـوری (سـازنده مجموعــه کاخ‌های دوره پهلــوی در کیــش) تناســب دارد.
بــازار فرانســه بعــد از اعــلام منطقــه آزاد کیــش مجدداً شـروع بـه بازسـازی و نوسـازی تأسیسات خـود کـرد. و در سـال ۱۳۶۵ فعالیت خود را از سـر گرفت. اما این فعالیت یـک دهـه بیشـتر ادامـه نداشـت. مسـاحت تقریبـی حـدود ۳۷۰۰ مترمربــع می‌باشد. ایــن بنــا دارای دو بــازوی اصلــی در دوطبقه (زیرزمیــن و همکــف) و ۵۲۲ واحــد تجــاری، یــک فضــای اداری در جبهـه شـمالی و همچنیـن، فضـای بـاز بـه همـراه رسـتوران می‌باشد. ایـن مجموعـه، بـرای اسـتفاده گردشـگران وقـت بــوده اســت. و اجنــاس موجــود بــرای فــروش عمدتاً ً از برندهـای معـروف فرانسـوی بـوده اسـت بـه همیـن جهـت نــام ایــن مجموعــه بــازار فرانســه می‌باشد. ایــن اثــر بــا شــماره ۳۳۰۶۷ در تاریــخ ۱۳۹۹/۰۶/۰۶ در فهرسـت آثـار ملـی کشـور بـه ثبـت رسـیده اسـت.
موزه فسیل-کیش
مـوزه فسیل‌هایی اسـت کـه از سـقف مرجانـی آن به‌دست‌آمده است. کـه در دانشــگاه مونیــخ (آلمــان) بررســی و دارای شناســنامه می‌باشند و قدمتــی از ۵۳ تــا ۵۷ میلیــون ســال دارنـد. فروشگاه‌های عرضـه صنایع‌دستی، عکاس‌خانه سـنتی، چایخانـه سـنتی از بخش‌های ایـن مجموعـه فرهنگـی سـیاحتی اسـت.
موزه مردم‌شناسی- کیش
این منـزل یکـی از قدیمی‌ترین خانه‌های جزیـره کیـش بـا برخـورداری از سـبک معمـاری کاملاً بومی اسـت. صاحـب ایـن خانـه مرحـوم حـاج عبـدالله بـن شـاهین شـخصیت معـروف و محبـوب کیـش در ۸۰ سـال گذشـته، تاجـر مرواریـد و صاحـب یکـی از بزرگترین لنـج هـای بادبانـی آن زمـان بـود. و بـه حرفـه تجـاری و گلافـی (لنـج سـازی) نیـز مهـارت داشـت.
ایــن خانــه باهدف معرفــی تاریــخ، فرهنــگ، آداب‌ورسوم، معیشــت و صنایع‌دستی منحصربه‌فرد بومیـان کیـش، اشتغال‌زایی، مشـارکت بومیـان در بخــش گردشــگری و تحقــق توســعه گردشـگری پایدار به خانه مردم‌شناسی بومیـان کیـش تبدیـل گردید. تمامی اتاق‌ها و فضاهــای خانــه بــا حفــظ معمــاری ســنتی بــا اســتفاده از مصالــح بومــی بازســازی شــد. و ســبک زندگــی بومیــان کیـش در ۸۰ سـال پیـش بازسـازی شد و همچنین قدمت این بنا ۲۰۰ سال و مساحت آن ۱۲۰۰ متر است.
خانه مردم شناسی بومیان کیش با قدمت ۲۰۰ سال در قدیمی ترین محله جزیره کیش قرار دارد. مساحت اینجا یک هزار و ۲۰۰ متر مربع است که در حدود ۲۰۰ سال پیش بنا شده است دارای ۱۵ اتاق و دو حیاط مجلسی و حیاط خانوادگی بوده و از سبک معماری کاملاً بومی برخوردار است.
این خانه به منظور معرفی تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، معیشت و صنایع دستی منحصر به فرد بومیان کیش، خانه مردم شناسی بومیان کیش تبدیل شد. این خانه نمادی از اصالت مهمان نوازی مردمان کیش است. صاحب اصلی خانه مرحوم حاج عبدالله بن شاهین شخصیت معروف و محبوب کیش در ۸۰ سال گذشته، تاجر مروارید و صاحب یکی از بزرگترین لنج های بادبانی آن زمان بود.هدف از برپایی این خانه مردم شناسی فراهم کردن فضایی با اصالت و سنتی برای معرفی بومیان و فعالیت های آنها در دوران گذشته به مسافران و مهمانان است.
کاخ مرجان
کاخ مرجـان در بخـش شـمالی جزیـره و پشـت بـازار بـزرگ مرجـان قرارگرفته اسـت. بـه فاصلـه کمـی از دریـا بـا کلیـه تسـهیلات کامـل جهـت اقامـت موقـت زمسـتانی و تسـهیلات تفریحـی موردنیاز، توسـط راه انشـعابی از مســیر ســاحلی و بــازار مرجــان بــه ســایر تســهیلات دسترســی دارد. ایــن کاخ یکــی از بناهایــی اســت کــه در زمـان پهلـوی سـابق توسـط شـرکتی بـه نـام مرکـوری طراحـی و ساخته‌شده اسـت. و محـل اقامتـگاه رضـا پهلـوی بـوده اسـت.
ایـن بنـا سال‌هاست کـه متـروک مانـده اسـت. کاخ مرجـان کـه کاخ ولیعهـد یـا کاخ شـماره دو نیـز نامیـده می‌شده اسـت .بـا تزئینـات بسـیار زیبـا همچـون پلکسـی گلاس برای سـاخت پله‌ها، سنگ‌های صیقلی برای تزئین ایوان، سرویس‌های بهداشـتی از اجناس مرغـوب، شیشه‌های زنگـی ضخیـم ساخته‌شده اسـت. نمـای بیرونـی سـاختمان از فرم‌های غیر هندسی و نمــای سفیدرنگ ســرامیکی اســت. محیــط خارجــی کاخ از ایوان‌های مســقف تشکیل‌شده اســت. کاخ ولیعهـد مجهـز بـه یـک سـینما بـود؛ و اتاق‌های خـواب ایـن کاخ کـه در طبقـه زیرزمین قـرار داشـتند، دارای کمدهایـی از اجنـاس مرغـوب بـا آیینه‌کاری‌های زیبـا بوده‌اند. ایـن اثـر در تاریـخ ۱۶ اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۸ بـا شـماره ثبـت ۲۶۵۷۹ به‌عنوان یکـی از آثـار ملـی ایـران بـه ثبـت رسـیده اسـت.
کاخ کیش الیت
یکـی از اولیـن ساختمان‌های احداث‌شده دوران پهلـوی دوم در جزیـره کیـش کاخ زمسـتانی یـا کاخ شـماره یــک بــوده کــه به‌تنهایی قــادر بــه پذیرایــی گروهــی از مســئولین همــراه نیــز بــوده اســت. کاخ زمســتانی در محـدوده شـرقی جزیـره و واقع‌شده. مسـاحت ایـن سـاختمان جمعاً بالغ‌بر ۴۴۶۹ مترمربع می‌باشد. بـا توجـه بـه نـوع پوشـش گیاهـی زمیـن و کرانـه وسـیع ماسه‌ای همـراه بافرم طبیعـی دماغـه، مـکان مناسـبی را جهـت احـداث و اسـتفاده از دریـا را تشـکیل می‌دهد. سـاختمان اصلـی مجموعـه کاخ زمسـتانی در دوطبقه و سـه بخـش طراحـی و اجـرا گردیـده اسـت.
عـلاوه بـر ایـن بنـای مذکـور مشـتمل بـر ساختمان‌های جنبـی بـرای افـراد گارد حفاظتـی (رژیـم سـابق) و ۱۰ دسـتگاه ویـلای اختصاصـی بـرای میهمانـان در ایـن مجموعـه وجـود داشـته اسـت. ایـن بنـا بـا توجـه بـه اینکـه از سـازه و معمـاری قـوی برخـوردار می‌باشد. و برگرفتـه از معمـاری بومـی و کهـن ایـن جزیـره اسـت .ماننـد بیشـتر بناهـای نواحـی گـرم و مرطـوب ضلـع شـمالی کرانـه خلیج‌فارس و دریـای عمـان فاقـد تزئینات اسـت سـاخت ایـن بنـا در سـال ۱۳۴۸ آغـاز و بـرای نـوروز ۱۳۵۱ آمـاده شـد. ایـن اثـر در تاریـخ ۱۰ اسـفندماه ۱۳۸۷ بـا شـماره ثبـت ۲۴۳۸۰ به‌عنوان یکـی از آثـار ملـی ایـران بـه ثبـت رسـیده اسـت.
کاخ نخست‌وزیری (گالری هنرهای معاصر کیش)
کاخ نخست‌وزیری از سری مجموعه کاخ‌های احداث‌شده در جزیره کیش در دوره پهلوی دوم می‌باشد که به‌منظور استفاده و اقامت موقت
مسئولان مملکتی وقت، توسط شرکت مرکوری طراحی و اجراشده است.
این بنا مکان اختصاصی اسکان سرپرست هیئت دولت سابق (نخست‌وزیر) می‌باشد. که در بخش شمالی کاخ زمستانی (کیش الیت) در انتهای جاده ساحلی شرقی جزیره قرار دارد. و که یک طبقه می‌باشد و در ضلع شرقی جزیره کیش و در مجاورت نوار ساحلی صخره‌ای – ماسه‌ای جزیره قرار دارد.
کلبه هور- کیش
یــک منطقــه صخره‌ای بســیار زیبــا اســت. کــه در غربی‌ترین دماغــه جزیــره کیــش قرارگرفته و درگذشته کلبه‌هایی در ایـن دماغـه بـرای اسـتراحت ماهیگیــران بــوده کــه باعــث شــده بومیــان منطقــه ایــن مــکان را کلبــه هــور بنامنــد.
شـاید اغـراق نباشـد اگـر آرامـش و انـرژی مثبـت کلبه هــور را مهم‌ترین جاذبــه ایــن منطقــه بدانیــم چراکه گردشـگران زیـادی را دل‌بسته خودکرده اسـت. ایــن ســاحل صخره‌ای بــا صــدای برخــورد امــواج دریـا بـا صخره‌ها و فـوران آب از سوراخ‌های درون آنها، منظره‌ای بی‌نظیر و آرامشـی به‌یادماندنی در خاطــره ســفر شــما بــه کیــش به‌جا می‌گذارد. لنــج ماهیگیــری هــور نیــز حــدود ۱۰ ســال پیــش در ۲۰۰ متــری ســاحل به‌گل‌نشسته و اکنــون بــا نورپـردازی زیبایـی کـه روی آن انجام‌شده جذابیـت کلبــه هــور را در شــب دوچندان کــرده اســت.
خانه اعیانی -کیش
به‌طورکلی می‌توان گفت نقشه خانه اعیانی کیش به‌گونه‌ای است. که در قدیم چندین خانواده در این خانه در کنار هم زندگی کرده و شباهت زیادی به خانه‌های اعیانی شهرهای کاشان، اصفهان و یزد دارد. با توجه به آثاری که در این جاذبه تاریخی به‌جامانده است. می‌توان پی برد که این عمارت تاریخی و زیبا، به اشخاص ثروتمند در شهرستان حریره تعلق داشته است. باید دقت داشته باشید که این خانه دارای بخش‌های مختلفی چون محل سکونت بانوان، ایوان، مهمان‌خانه و آشپزخانه می‌باشد. و هر بخش از این خانه، دنیایی از خاطره و سخن به‌جای گذاشته است. که به همین خاطر طرفداران زیادی داشته و افرادی که می‌خواهم تاریخ برایشان زنده شود طبیعتاً با دیدن این جاذبه به وجد خواهند آمد.
آب‌انبارهای دوقلوی-کیش
اقلیم ایران در بخش جزیره کیش دارای آب‌وهوای گرم و مرطوب بوده که باعث کمبود آب‌شده و برای رفع مشکلات آب درگذشته به احداث آب‌انبار دوقلو کیش برای جزیره کیش استفاده کرده‌اند. این میراث در چغازنبیل مناسب با شرایط اقلیم منطقه بناشده است. این اثر به شکل مخزنی چهارگوش، مدور و گنبدی است و این آب‌انبار کنونی متعلق به زندگی معاصر ما می‌باشد. آب‌انبار دوقلو کیش در قسمت شمالی جزیره قرار دارد و در سال ۱۳۷۲ شمسی ساخته‌شده است.
این آب‌انبار بر روی آب‌انباری قدیمی ایجاد گردید و سپس موردبازسازی قرار گرفت و حال به شکل مدرن امروزی دیده می‌شود. معمولاً آب‌انبارها در مناطقی که کمبود آب‌دارند احداث می‌شود. و زمان خشک‌سالی، ذخیره شود و این آب‌ها سطحی و حاصل از باران است، که در این مکان‌ها ذخیره می‌شوند و مورداستفاده قرار می‌گیرد. معمولاً هدف از ساخت آب‌انبارها به شکل حوض یا استخر سرپوشیده در زیرزمین بوده است و محل انباشت آب و نگهداری آن بوده است.
این ساختمان طوری طراحی‌شده است. که برای زمان‌های گرم سال و در فصل‌های گرم آب آن به روش درست و به‌صورت سالم ذخیره‌شده، تا در صورت لزوم از آن استفاده شود. هم‌اکنون با مدرن شدن شیوه‌های زندگی، آب‌انبار دوقلو در طی این سال‌ها و به دلیل به وجود آمدن ساختمان‌ها و توسعه صنعت، به همین دلیل امثال این آب‌انبارها کاربرد خود، را ازدست‌داده و به جاذبه گردشگری تاریخی در کیش تبدیل‌شده است.
این آب‌انبار دارای دو گنبد و پنج بادگیر می‌باشد که جهت خنک شدن محیط اطراف ب از آن استفاده می‌کردند. در قسمت‌های ورودی آب‌انبار دریچه‌های وجود دارد که موجب تعادل آب‌وهوای داخل آب انبارشده و هوای آن را در تابستان خنک می‌کرده است. شیوه کار این آب‌انبار به شکلی ست که از طریق هوا بخشی از آب، آب‌انبار وارد برج شده و سپس به سمت پایین انتقال می‌یابد. و با برخورد به سطح آب باعث خنک شدن آب می‌شود. زمانی که این بنا دارای آب بوده، این منطقه دارای آب‌وهوای سردتری بوده اما اکنون هوای سرد در این آب‌انبار کمتر احساس می‌شود.