شهر نمین در قسمت شرقی اردبیل بافاصله ۲۵ کیلومتری کنار جاده اردبیل به تهران و در منطقه مرزی با جمهوری آذربایجان واقع‌شده است. آب‌وهوای معتدل با رطوبت و نم نسبتاً خوب متأثر از رطوبت حاصله از دریای خزر محیطی سرسبز و باصفا را برای این شهرستان فراهم آورده است. اسم این شهر هم بنا به برخی از منابع به همین خاطر نمین (رطوبت دار) ذکرشده است. در این مقاله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی نمین – بیله سوار را معرفی کرده اییم.
موزه نمین (صارم السلطنه)
در موزه صارم السلطنه نمین آثار تاریخی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و… که از منطقه نمین به‌دست‌آمده و یا در ارتباط با منطقه نمین می‌باشد به نمایش گذاشته‌شده است. طرح مطالعات موزه صارم السلطنه نمین تقریباً از سال ۱۳۸۵ آغاز گردید. و در سال ۸۷ به پایان رسیده و در دهه مبارک فجر سال ۱۳۸۷ به‌عنوان موزه مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
این بنا در میدان اصلی شهر نمین واقع‌شده و در ضلع غربی این میدان شاید بتوان هنوز قدمت این بنا را از روی شاخصه‌های منحصربه‌فرد آن سنجید، بنای قدیمی به‌عنوان الگویی از بناهای دورهٔ قاجاریه با نمای آجری که چشم‌ها را به‌سوی خود جلب می‌کند، بنای قدیمی به سبک معماری دورهٔ قاجاریه که در سال ۱۲۴۰ توسط یک معمار روس ساخته‌شده و زمانی منزل مسکونی میر کاظم خان صارمی از قوانین منطقه و والی نمین بوده است.
بقعه شیخ بدرالدین نمین
شهرستان نمین با قدمت نه‌هزارساله، بیش از نود آثار باستانی ثبت‌شده دارد که در ثبت آثار ملی، سومین شهر استان اردبیل است. بقعه پیربدرالدین در شهر نمین و در خیابان امام خمینی (ره)، روبروی ساختمان فرمانداری قرارگرفته است. پیربدرالدین از مریدان پیر قطب‌الدین میانجی، از فرزندان ابن عباس عموی پیامبر (ص) می‌باشد. تاریخ زندگی وی به سال ۶۵۰ هـ. ق برمی‌گردد. وی که در زنجان مسکن داشته، با شیخ شاه دینوری برای تبلیغ دین به شهر آستارا آمده و در آن زمان مردان زیادی به خدمت ایشان رسیده و کسب فضیلت نموده‌اند.
بعد از مهاجرت از زنجان به آستارا و نمین، در شهر نمین دار فانی را وداع گفته و همین‌جا نیز به خاک سپرده‌شده است.
مشخصات بقعه شیخ بدرالدین
از قرائن چنین معلوم می‌شود که ایشان از شیوخ بنام عصر خود بوده و مقبره ایشان در نمین به شیخ بدرالدین معروف می‌باشد. بعضی از اهالی نمین، پیر بدرالدین را از اولاد شیخ صفی‌الدین اردبیلی می‌دانند. نمای مقبره پیر، آجری ساده با ازاره سنگی دورتادور آن و بدون تزئین و قاب‌بندی می‌باشد. در قسمت پیشانی بنا تیر چوبی به‌عنوان کلاف استفاده‌شده که در نمای بیرونی عیان است. ورودی این مقبره در ضلعی که روبه‌قبله دارد، به اتاق کوچکی باز می‌شود. برای وارد شدن به گنبد خانه باید از درب دیگری در این اتاق گذر کرد. در اتاق اول سنگی مرمر بسیار زیبایی با تزئینات و نوشته‌های برجسته وجود دارد که مربوط به صاحب مقبره می‌باشد.
از تزئینات داخلی مقبره نیز بر روی گنبد و طاق‌نماهای داخل نشانه‌های اندکی به چشم می‌خورد که بیانگر شکوه این مقبره در دوره‌های قبل است. متأسفانه توجه زیادی به حفظ این مقبره نشده و بسیاری از محتویات آن از بین رفته یا مورد سرقت قرارگرفته است. و هم‌اکنون نیز به دلیل کم‌توجهی، وضعیت نابسامانی دارد. و به‌خصوص وضعیت آشفته حریم این مقبره در شأن یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی و مذهبی شهرستان نمین نیست.
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بیله سوار
بیله سوار در شمال استان و در فاصله ۱۷۱ کیلومتری شمال شرق اردبیل در قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز مغان قرارگرفته، ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود ۹۰ متر و آب‌وهوای آن در تابستان گرم و در سایر فصول سال معتدل است. به سبب ارتفاع کم از سطح دریا و مقدار بارندگی نسبتاً خوب و خاک حاصلخیز از عمده‌ترین مناطق کشاورزی کشور محسوب می‌شود. در ادامه به معرفی جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بیله سوار خواهیم پرداخت.
بازارچه مرزی بیله سوار
بازارچه مرزی و بازار گمرک شهر بیله‌سوار بیش از ۲۰۰ سال است که فعالیت دارد و یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های گردشگری و بین‌المللی استان اردبیل است. گمرک بیله‌سوار بین ایران و کشور آذربایجان مشترک و به‌صورت ۲۴ ساعته فعال است. در بازارچه مرزی اجناس به قیمت مناسبی به فروش می‌رسند. کت‌وشلوار مردانه، لباس زنانه و لوازم‌آرایشی و بهداشتی در این بازارها فروش بیشتری دارند.
کاروانسرای شور گل بیله سوار
کاروانسرای شور گل در جنوب شرقی روستای شور گل شهرستان بیله سوار در استان اردبیل قرار دارد. این کاروانسرا در محوطه‌ای به ابعاد ۲۰۰×۱۵۰ متر درروی تپه‌ای به ارتفاع سه متر از زمین‌های اطراف قرارگرفته است. ابعاد این کاروانسرا ۲۹×۲۰ متر است.ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که پس‌ازاین ورودی راهرویی به طول شش متر قرار دارد که از طریق این راهرو وارد حیاط مرکزی به ابعاد ۹×۱۸ متر می‌شویم, در طرفین راهرو دو اتاق به طول و عرض ۵×۳/۵ متر احداث‌شده است.
در گوشه جنوبی حیاط مرکزی یک ورودی قرار دارد که از این ورودی می‌توان وارد یک فضای مستطیلی (پشت حیاط مرکزی) شد. ورودی این فضا به شکل قوس هلالی و با مصالح سنگ لاشه و ملاط آهکی ساخته‌شده است. با توجه به محل پا طاق که خیز طاق اثرش در بعضی قسمت‌ها باقی‌مانده می‌توان استنباط کرد که سقف این تالار قوسی بوده است.یاریم تپه یکی از تپه‌های تاریخی شهرستان آزادشهر که در روستای آق چلی علیا است که به دوره پیش‌ازتاریخ تعلق دارد. این تپه تاریخی سال ۲۳/۱/۱۳۴۶ با شماره ثبت ۸۲۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
یاریم تپه بیله سوار
یاریم تپه که دومین اثر مهم تاریخی و با ارزش علمی استان می‌باشد. در مجاورت روستای آقچلی علیا بخش مرکزی آزادشهر واقع‌شده است. رودخانهٔ قره‌سو از شمال تپه می‌گذرد و تقریباً تمام قسمت شمالی تپه شسته است. به همین دلیل این تپه را به لهجهٔ محلی «یاریم تپه» به معنی «نیم تپه» می‌نامند.
یاریم تپه، تپه‌ای است مدور با قطره دایره ۱۶۹ متر که حدود ۲۰ متر از سطح زمین‌های اطراف و از سطح آب رودخانهٔ قره‌سو حدود ۲۷ متر ارتفاع دارد. فوقانی ترین لایه استقراری در یاریم تپه با سفال‌های مشخصه دوره پارت همراه بودند که مشابه سفال‌های تورنگ تپه می‌باشد.
قدیمی‌ترین بقایای به‌دست‌آمده از این تپه به دوره نوسنگی حدود هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. این تپه آثار معماری نیز دارد که در آن‌ها دیوارها از خشت تشکیل‌شده‌اند. کف خانه‌ها را خاک کوبیده ریخته بودند تا نرم شود.
آثار بجا مانده در تپه
سفال‌های به‌دست‌آمده به پنج گروه تقسیم می‌شوند. سفال‌های دوره نوسنگی که دست‌ساز هستند، سفال‌های قرمز، سفال‌های خاکستری، نارنجی و قرمز اشکانی. در دوره نوسنگی ساکنان این تپه اجساد را در زیر خانه‌های خود دفن و پس از دوره آهن، اجساد خود را در بیرون از خانه‌ها در گورستانی کنار تپه دفن می‌کردند.
یاریم تپه در سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۲ میلادی برابر با ۱۳۳۹ و ۱۳۴۱ خورشیدی توسط مؤسسهٔ انگلیسی مطالعات ایران و به سرپرستی دیوید استروناخ موردبررسی و شناسایی قرار گرفت، و حفاری شد. این تپه به شمارهٔ ۷۲۸ و در تاریخ ۲۳/۱/۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۲ میلادی یاریم تپه حفاری شد و درنتیجه آن جمعاً ۳۲ لایه استقراری در آن مشخص شد. که تحتانی‌ترین لایه آن دربردارنده بقایای دوره نوسنگی (دوره یک) است و قدمت آن حداقل به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌رسد. و در عمق ۱ متری از زیر سطح زمین‌های اطراف یا حدود ۲۱ متری از زیر سطح تپه، سطح خاک بکر مشخص گردید.
قیز قالاسی بیله سوار
قیز قالاسی بیله سوار به فارسی «قلعه دختر»، در حدود ۱۵ کیلومتری جنوب بیله سوار مغان در مسیر جاده بیله سوار مغان – اردبیل در روستایی تحت همین عنوان قرار دارد. این روستا به مناسبت قرار گرفتن در پای قلعه قیز قالاسی به همین نام مشهور است. بنای این قلعه به سده‌های پیشین مربوط است و آثار این قلعه در قسمت شمال غربی روستای قیز قالاسی بیله سوار مغان مشهود است. روستای انجیرلو نزدیک‌ترین آبادی به این قلعه است که کمتر از یک کیلومتر فاصله دارد. راجع به قیز قالاسی افسانه‌های زیادی در بین اهالی محل مشهور است.
افسانه‌ای در باب قیز قلعه سی یا قلعه دختر وجود دارد. که بنا بر آن، گویند: دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با در دست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود. اما پژوهش‌های تاریخی ثابت کرده که نام‌گذاری کلمه قیز یا «دختر» روی این قلعه‌ها مسلماً علت ویژه‌ای داشته است. شاید یکی از علل آن در فرهنگ ایرانی مظهر دست‌نخوردگی وبکر بودن آن‌ها باشد و استفاده از نام قیز یا دختر در قلعه‌ها، اشاره‌ای ضمنی به غیرقابل‌تسخیر بودن آن قلعه‌ها توسط دشمنان مهاجم و درواقع بکر بودن آنان است. هم‌چنین اصولاً هر جای بلند و مرتفع نیز به نام دختر معروف شده است.
مدرسه امام خمینی بیله سوار
در دوران سلطنت محمدعلی شاه و احمدشاه، از این مدرسه که یک بنای خشتی بوده به‌عنوان مکتب استفاده می‌شده و توسط آخوند ملاجواد به بچه‌های بیله سوارقرآن و سایر علوم تدریس می‌گردید. در اواخر سلطنت احمدشاه مدرسه خشتی قدیمی تخریب و مدرسه موجود با معماری یاور ماکوئی که از مرزبانان منطقه بوده است، این مدرسه بنام مدرسه پهلوی، سال‌ها طالبان علم و دانش بیله سوار و نواحی اطراف آن را به خود جذب کرده و عطش آنان را سیراب نموده است مدرسه پهلوی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به مدرسه آمام خمینی تغییر نام‌یافته و خوشبختانه ساختمان قدیمی این مدرسه هنوز هم سالم مانده و امروز عنوان قدیمی‌ترین بنای آموزشی استان اردبیل و منطقه مغان را یدک می‌کشد و جزء آثار تاریخی و دیدنی شهر می‌باشد.
ازآنجایی‌که فضاهای سبز شهری و پارک‌های شهری در سلامت جسمی و روانی شهروندان اهمیت بالایی دارد. پارک نرگس تپه سی به لحاظ بهره‌گیری فراوان از عنصر طبیعت و دارا بودن آب‌وهوای سالم و شیب طبیعی و مناسب زمین در دامنه تپه, رودخانه و سالن ورزشی سرپوشید و وسایل ورزشی و بازی و …. که از بدیع‌ترین و مناسب‌ترین پتانسیل‌ها برای پارک سازی به‌حساب می‌آید, می‌تواند از مکان‌های تفرجگاهی گردشگران و شهروندان بیله سواری قرار گیرد. اما علیرغم این پتانسیل‌ها به دلیل عدم توجه به برخی از فاکتورهای پارک سازی باعث شده که جذابیت و مطلوبیت آن کاهش یابد. برای استفاده مطلوب و بهینه, نظر شهروندان در استفاده از پارک باید مبنا قرار گیرد.
