شهرستان نیر در ۳۵ کیلومتری مرکز استان در مسیر جاده ترانزیتی اردبیل به تبریز قرار دارد. این شهر به لحاظ سنگ نبشته های اورارتوئی و نزدیک به سراب و سبلان و معماری خاص صخره‌ای از استقرار گاه‌های قدیمی استان محسوب می‌شود. ضمناً قرار گرفتن خطوط فرعی جاده تاریخی ابریشم در آن نشانگر رونق آن در دوره‌های گذشته است. در منابع تاریخی اسم این شهر به‌صورت نریز، نیریز ذکرشده است. در این مقاله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی نیر را معرفی کرده اییم.
دهکده صخره‌ای اباذر نیر
این دهکده در فاصله حدود ۹/۵ کیلومتری جنوب شهر نیر و ۱/۵ کیلومتری روستای فعلی اباذر قرار دارد. گرچه دهکده صخره‌ای در دل صخره و در پشت قبرستان و تپه نه‌چندان مرتفعی قرار دارد اما حتی تا چند قدمی نیز قابل‌رؤیت نیست. دهکده اباذر دارای موقعیت تدافعی خاصی می‌باشد. که از ترکیب ۱۳ واحد یا فضای معماری تشکیل‌شده و هر واحد به‌طور مستقل در دامنه یا شیب صخره رو به جنوب کنده‌شده‌اند.
برخی از واحدها به‌صورت منفرد و تعدادی دیگر با توجه به عملکردشان متشکل از چند قسمت هستند.
علاوه بر این در جلوی هر فضای صخره‌ای بقایای دیوار سنگی به چشم می‌خورد که قطر هرکدام به یک متر می‌رسد که هم‌اکنون تخریب‌شده‌اند. بیشتر آثار معماری صخره‌ای این دهکده دارای دریچه‌های نورگیر سقفی برای روشنایی فضای داخلی هستند. آثار تاریخی به‌دست‌آمده در این دهکده نشان‌دهنده قدمت تاریخی آن را به دوره‌های قبل از اسلام و دوره اسلامی می‌باشد.
پل قرمز (قیرمیزی کورپی) نیر
پل قرمز شهرستان نیر در استان اردبیل از بهترین پل‌های ساخته‌شده در دوره صفویه است که بر روی رودخانه آغلاغان بناشده است. این پل با آجرهای قرمزرنگ زیبایی خاصی داشته و گذر افراد پیاده می‌باشد. مشابه این پل، پل‌دختر شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی می‌باشد. پل دارای چهار دهانه و نیز سه دهانه کوچک‌تر روی پایه‌ای خود است که موسوم به دهانه دفع آب‌های طغیانی است. این پل دو قسمت شهر را به هم متصل می‌سازد و درگذشته عبور و مرور مسافران تبریز به اردبیل آر روی آن انجام می‌گرفت.
این پل یکی از بهترین پل‌های ساخته‌شده در عصر صفوی و منسوب به دوره سلطنت شاه‌عباس کبیر و در شهر نیر بر روی رودخانه آغلاغان احداث گردیده است. در محل به آن پل قرمز می‌گویند و آن به خاطر رنگ آجرهایی است که پل با آن ساخته‌شده است. این پل در ابعاد ۳۷/۹۰×۵×۵/۵۰ متر بناشده و پایه‌های پل از سنگ‌قبر و پیکره اصلی پل با آجر ساخته‌شده است.
در ساختن این پل اصول مهندسی در امر پل‌سازی درنهایت حد خود به‌کاررفته است. و این امر در کاربرد قوس‌هایی است که مقاومت و استحکام پل را درنهایت درجه تضمین نموده است. پل دارای چهار دهانه و نیز سه دهانه کوچک‌تر روی پایه‌ای خود است که موسوم به دهانه دفع آب‌های طغیانی است. این پل دو قسمت شهر را به هم متصل می‌سازد. و درگذشته عبور و مرور مسافران تبریز به اردبیل آر روی آن انجام می‌گرفت ولی امروزه پل جدیدی در کنار آن ساخته‌شده است. چند سال پیش به همت میراث هنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اربیل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این پل در تاریخ ۵/۱۱/۱۳۷۸ به شماره ۲۵۵۸ به ثبت ملی رسید.
مصالح پل
مصالح بکار کاررفته در بدنه هر دو پل مشابه همدیگر می‌باشند. با این تفاوت که رنگ آجرهای قیرمیزی کورپیسی با توجه به نام آن، اندکی متمایل به قرمز می‌باشند. شباهت دیگر اینکه بام قیرمیزی کورپی که هم‌اکنون سنگفرش می‌باشد و با توجه به اسناد روزگاری نیز بام قیزکورپیسی سنگفرش بوده است. مشخصه قوی‌تر شباهت پل‌ها به یکدیگر، پایه‌هایی از سنگ و سه چشمه بزرگ که روی آب برهای سنگی قرار داده‌شده است. طاق‌های نسبتاً بزرگ هلالی شکل قرمیزی کورپیسی بر روی رودخانه آغلاغان احداث‌شده است. که همچنان استوار و سالم باقی‌مانده و شباهت عجیبی به سه طاق بزرگ هلالی شکل‌های قیزکورپیسی دارد. و هردو زمانی شاهراه ارتباطی عالم شرق و غرب بوده‌اند.
کاروانسرای شاه‌عباسی نیر
کنار جاده قدیمی نیر به سراب که یکی از قدیمی‌ترین راه‌های کشور می‌باشد. در ۱۰ کیلومتری شهر نیر و دریکی از برفگیرترین گردنه‌های کشور یعنی گردنه صائین یکی از آثار تاریخی اردبیل به نام کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل مشاهده می‌شود.
در دوره صفوی ۹۹۹ کاروانسرای در کشور ساخته‌شده بود. که به‌فرمان شاه‌عباس کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل در دوره صفوی بنا گشته و جالب بودن کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل آن است. که با مشاهده آن متوجه می‌شوید عرض و ارتفاع ورودی‌های فضاهای داخلی به حداقل ممکن کاهش‌یافته است. و این یعنی طراحی این کاروانسرا کاملاً سازگار با اقلیم و شرایط محل صورت پذیرفته است.
آب‌وهوای این منطقه بسیار سرد بوده و در کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل با این طراحی کاربردی به‌راحتی می‌توانستند. با وسایل کمی از نفوذ سرما و کوران برف به داخل کاروانسرای با مسدود ساختن راه‌های ورودی به آن جلوگیری کنند. حتی برای تبادل هوا و روشنایی نیز در طراحی کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل روزنه‌های سقفی که هوا را جابجا کرده و روشنایی را وارد می‌ساخت در نظر گرفته‌شده بودند. بخش دیگر جذابیت طراحی در ورودی‌های فضاهای ارتباطی داخل در مرکز بنا است که نسبت به فضاهای جانبی مقداری بزرگ‌تر در نظر گرفته‌شده است تا چهارپایانی که همراه و مورداستفاده کاروانیان بوده نیز بتوانند در داخل پناه بگیرند.
مصالح کاروانسرای شاه عباسی
بنای کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل از سنگ و ساروج به‌عنوان ملاط ساخته‌شده است. که دلیل بر استحکام این بنا می‌باشد و یک گنبد کوچک سنگی نیز بر روی یک فضای مربع شکل در مرکز بنا واقع‌شده که این گنبد بر روی چهار کنج کاروانسرای شاه‌عباسی اجراشده است. کاروانسرای شاه‌عباسی اردبیل در تاریخ ۱۳۶۲/۰۱/۰۴ با شماره ثبت ملی ۱۶۵۳ توسط میراث فرهنگی جزو آثار ملی کشور ثبت گردیده است.
قبرستان قره شیران نیر
قبرستان قره شیران نیر، مربوط به دوره پس از اسلام است. و در استان اردبیل، شهرستان نیر، کورائیم، دهستان یورتچی غربی، روستای قره شیران واقع‌شده است. این مکان در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۴۹۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قبرستان که در کنار روستای قره شیران قرار دارد در فاصله ۱۰ کیلومتری جنوب نیر واقع‌شده است. سنگ‌های قبور این قبرستان همانند قبرستان‌های دوران تاریخی-اسلامی دیگری است که به تعداد زیاد در اطراف شهرستان نیر به چشم می‌خورند.
سبک تراش سنگ‌ها و نقوش آن‌ها حاکی از سنت تراش چنین سنگ‌هایی است که در قرون ۶ تا ۹ در این منطقه تداوم داشته است. تصاویر حجاری‌شده بر روی سنگ‌قبرهای این قبرستان شامل تیر و کمان و طاق‌نمایی با قوس نیزه‌دار اسلامی و غیره است. این قبرستان تاریخی در تاریخ ۱۸/۲/۸۷ با شماره ملی ۲۴۹۳۹ جزو آثار ملی ثبت ملی گردیده است.
دهکده سبلان نیر
منطقه نمونه گردشگری سبلان که به‌عنوان دهکده توریستی سبلان نیز نامیده می‌شود. در سایتی به وسعت ۱۱۰ هکتار در کنار جاده ارتباطی نیر به سراب و در ۵ کیلومتری غرب شهر نیر و در جوار رودخانه بالقلو قرار دارد. که دربردارنده چندین دهنه آبگرم معدنی همچون: برجلو، قینرجه، قمیش تی می‌باشد که در این میان آبگرم معدنی برجلو (بوشلی) با درجه حرارت ۵۳ درجه سانتی‌گراد و آبگرم قینرجه با درجه حرارت ۷۳ درجه سانتی‌گراد و دارا بودن خواص درمانی همچون تسکین و درمان دردهای رماتیسم و درد مفصل‌ها و رفع خستگی به‌صورت سنتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این منطقه به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری شهرستان نیر مورد تصویب هیئت دولت قرار گرفت.