منطقه پارس‌آباد مغان جلگه نسبتاً وسیعی که از آبرفت رود ارس و شعبات آن به وجود آمده است. این منطقه در پهنهٔ طبیعی و تاریخی خود دنیایی از زیبایی و تنوع را به گردشگران و طبیعت دوستان عرضه می‌کند. جاذبه‌های این منطقه هنوز برای بسیاری از مردم کشور حتی بومیان استان گمنام و ناشناخته باقیمانده است. طبیعت منطقه قابلیت‌های زیاد و قابل‌توجهی برای توسعه اکو توریسم دارد. در این مقاله جاذبه‌های طبیعی پارس‌آباد را معرفی کرده اییم.
رود ارس پارس‌آباد
این رود که پرآب‌ترین رود آذربایجان است از کوه مین گل داغ (هزار برکه) در جنوب ترکیه سرچشمه می‌گیرد. و پس از طی حدود ۴۴۰ کیلومتر مرز مشترک ایران با دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان در خاک جمهوری آذربایجان به رود کورا می‌پیوندد. و به دریایی خزر (مازندران) می‌ریزد رود ارس با طول ۱۰۷۲ کیلومتر پرآب‌ترین رود استان اردبیل به شمار می‌رود. این رود به علت قرار گرفتن در آذربایجان از دوران کهن اهمیت سوق‌الجیشی و تجاری داشته و یکی از مهم‌ترین رودهای مرزی ایران است.
این رود در حدود شمالی استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل از غرب به شرق جریان دارد. ابتدای ورودی آن به استان اردبیل از سد میل مغان در غرب پارس‌آباد و انتهای آن در قسمت شمال شرقی روستای پتلو می‌باشد. میزان آبدهی سالانه ارس ۵۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌باشد. و حداکثر دبی سریز ها ۳۵۰۰ مترمکعب تخلیه در ثانیه و حجم آب کنترل‌شده سالانه ۱۵۰۰ میلیون مترمکعب و در حدود ۷۲ هزار هکتار از سطح اراضی پارس آبادمغان را می‌کند.
دشت مغان پارس‌آباد
دشت مغان اردبیل (در اصل جلگهٔ مغان)، نام جلگه‌ای است در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال باختری ایران. مغان جلگه‌ای است در ساحل جنوبی رود ارس و غرب دریای خزر که قسمت عمده آن در جمهوری آذربایجان و بخشی نیز در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال غربی ایران واقع است.
دشت مغان اردبیل از پنج شهر بیله سوار، پارس‌آباد، جعفرآباد، گرمی و اصلاندوز تشکیل‌شده است. طبق منابع یک‌سوم این دشت در ایران قرار دارد و مابقی در جمهوری آذربایجان است. از سال ۱۳۵۳ تا سال ۱۳۷۲ مرکزیت، شهر گرمی بود و دوران اوج مغان نیز در همین بازه زمانی بود. که پس از جدا شدن از مشکین‌شهر توانست کم‌کم بر امکانات خود بیفزاید. بعدازآن مغان به سه شهر بیله سوار، گرمی و پارس‌آباد تقسیم شد.
پیشینه گرمی
هم‌اکنون کشت و صنعت‌های شهرستان پارس‌آباد مغان زبانزد عام و خاص است. در میان این سه شهر بیله سوار کهن‌ترین شهر می‌باشد. اما طبق تحقیقات باستان شناسان تاریخ شهر گرمی مربوط به هزاران سال پیش است. و وجود اشیای تاریخی بسیار که اکنون در موزه‌های شهرهایی همچون تبریز و اردبیل و … موجود می‌باشند گواهی بر این مدعاست که این شهر دارای پیشینه بسیار بالایی است.
همچنین آب‌وهوای مناسب این شهرستان نیز نه‌تنها در استان بلکه در منطقه آذربایجان نمونه است. خاک هر سه شهر مغان بسیار ارزشمند است و طبق اظهارنظر کارشناسان کشاورزی محصول دهی خاک این شهرها از دیگر مناطق بیشتر است. همچنین پارس‌آباد نیز زمین‌های حاصلخیز و مناسبی برای کشت دارد و ازاین‌رو نام و آوازه کشت و صنعت و دام‌پروری مغان در همه‌جا پیچیده است.
تالاب توپراق کندی پارس‌آباد
این تالاب با مساحت حدود ۱۰ هکتار جزو تالاب‌های طبیعی و دائمی محدوده شهرستان می‌باشد. که در حاشیه رودخانه ارس و کنار روستایی به همین نام واقع‌شده است. حجم آب موجود در آن حدود چهل هزار مترمکعب می‌باشد. و میزان آبدهی آن به‌طور متوسط ۵۰ لیتر بر ثانیه بوده که درنهایت وارد رودخانه ارس می‌گردد. این تالاب ازنظر جذب انواع پرندگان عادی و حمایت‌شده مهاجر و بومی نقش مهمی داشته و به‌عنوان یکی از زیستگاهای دائمی و احتمالاً محل جوجه آوری پرنده حمایت‌شده باکلان کوچک می‌باشد.
متنوع‌ترین و پرجمعیت‌ترین جانوران این عرصه را نیز پرندگان تشکیل می‌دهند. که تاکنون ۲۵ گونه انواع پرندگان مهاجر و بومی عادی و حمایت‌شده همچون باکلان کوچک، قرقاول، دراج و پلیکان خاکستری و…… ۳ گونه خزنده (مار آبی، کورمار و لاک‌پشت برکه‌ای) و ۴ گونه دوزیست (قورباغه معمولی، قورباغه راه‌راه، قورباغه مردابی و وزغ سبز) و نیز ۶ گونه ماهی گرم آبی و ۵ گونه پستاندار خشکی زی و ۱ گونه پستاندار آبزی در آن شناسایی‌شده است. ضمن اینکه محیط تالاب از جنبه تفرج و تماشای حیات‌وحش نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین صید تفریحی ماهی با تک قلاب نیز توسط اهالی صورت می‌گیرد.
جاذبه‌های طبیعی گرمی
شهرستان گرمی واقع در شمال استان اردبیل و در مرز ایران و آذربایجان یکی از مناطق گردشگری طبیعت در کشور شناخته می‌شود. وجود جاذبه‌های متعددی از جنگل و کوه‌گرفته تا آبشارها و دریاچه‌ها موجب شده تا گرمی به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری طبیعت موردتوجه گردشگران مشکل‌پسند واقع شود. در ادامه به معرفی جاذبه‌های طبیعی گرمی می‌پردازیم.
دریاچه گیلارلو گرمی
دریاچه گیلارلو در شهرستان گرمی استان اردبیل در سال ۷۵ با هشت میلیون مترمکعب حجم آب باهدف تأمین آب شرب شهر گرمی احداث شد. که با انتقال آب جعفرآباد به گرمی و رفع مشکل آب این شهر دریاچه مصنوعی گیلارلو به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز زیبا به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری درآمد. این دریاچه در پنج کیلومتری شمال شهر گرمی و در کنار روستای گیلارلو واقع است. بر روی دریاچه گیلارلو سد خاکی احداث‌شده است که آب آن از طریق کانالی از رودخانه‌های برزند و دیزده چایی تأمین می‌شود. از مهم‌ترین سدهای موجود در منطقه مغان می‌باشد.
سال شروع احداث آن ۱۳۶۹ و سال بهره‌برداری از آن ۱۳۷۴ می‌باشد و برخی از مشخصات آن چنین است. گنجایش مخزن سد ۵/۸ میلیون مترمکعب، ارتفاع سد ۲۵ متر، طول تاج سد ۹۳۰ متر، توانایی آبدهی ۲۷۰ لیتردرثانیه. کانال آب آور دریاچه گیلارلو که آب برزند چای بخش انگوت را به این دریاچه هدایت می‌کند.
مهم‌ترین شاهراه تأمین آب این دریاچه است. که به‌رغم غنای حوزه‌های آبریز و خروش رودخانه برزند، کانال آب آور برزند چای حتی از اهدای قطره‌ای آب به دریاچه گیلارلو دریغ می‌ورزد. اگرچه در فصول کشت نیاز زارعان به روان آب‌ها ضروری می‌نماید و معمولاً بخشی از آب برزند چای نیز عطش زمین‌های زراعی هم‌جوار را فرومی‌نشاند. اما دست‌های خالی کانال آب آور دریاچه گیلارلو نشان از بی‌توجهی به سهم این دریاچه از برزند چای دارد.
صلوات داغی گرمی
از شمالی‌ترین نقطه استان ادامه رشته‌کوه قره داغ (سیاه کوه) که از استان آذربایجان شرقی به سمت شرق کشیده شده است. گذشته و به دره رودخانه قره‌سو و دره رود ختم می‌شود. شاخه‌ای از این رشته‌کوه در آن‌سوی دره رود که به کوه‌های خروسلو و شاخه‌ای دیگر به کوه‌های برزند (صلوات داغ) می‌پیوندد.
که این کوه‌ها نیز پس از عبور از شهرستان‌های بیله سوار و مغان در حدود شرقی استان به منتهی‌الیه شمالی رشته‌کوه تالش می‌پیوندد. این رشته‌ها عموماً کم ارتفاع هستند. به‌طوری‌که بلندترین نقطه خروسلو داغ ۷۳۰ متر و رشته صلوات داغی (قله قراول) ۲۲۲۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این کوهستان‌ها فاقد نواحی ییلاقی می‌باشند.
روستای قلعه برزند گرمی
روستای قلعه برزند ازجمله دهستان‌های تاریخی در استان اردبیل می‌باشد. این روستا از توابع بخش انگوت شهرستان گرمی در ۱۰ کیلومتری جاده گرمی به اردبیل واقع‌شده است. این دهستان دارای آب‌وهوای گرم است و آب این روستا عمدتاً از چاه‌ها و چشمه‌ها ازجمله چشمه برزندچای تأمین می‌گردد. کشاورزی و دامداری و همچنین فرش‌بافی ازجمله مشاغل مردمان این روستا می‌باشد.
همچنین بیشتر محصولات کشاورزی در این روستا نیز گندم و جو است. روستای قلعه برزند و روستاهای هم‌جوار آن باقیمانده شهر بزرگ و تاریخی ” برزند ” هستند. که در تاریخ تا سدهٔ هفتم از آن به‌عنوان یکی از شهرهای بزرگ و آباد آذربایجان یادشده است. و توسط حمله مغولان به‌کلی نابودشده و از آن به نام ” شهر سوخته یاد ” می‌شود. ویرانه‌های این شهر قدیمی یعنی شهر برزند در روستای قلعه برزند که در ۱۲ کیلومتری شهر گرمی قرار دارد، پابرجاست.
آبشارهای شوله لر گرمی
گرمی را می‌توان شهر آبشارهای کوچک و بزرگی نامید که شگفت‌انگیز هستند. جایی که هجوم آب و صخره‌ها برای همه شگفت‌انگیز و جالب خواهد بود شوللر دره سی به معنای دره آبشار است. شوله لر درسی یکی از مکان‌های مهم و زیبای روستای قزلو شهرستان گرمی باده‌ها آبشار بزرگ و کوچک است. در این دره که از شرق روستای قزلو شروع‌شده و تا مجاورت روستای شوون سفالی ادامه دارد. آبشارهای بزرگ و کوچک زیادی به چشم می‌خورد. که در مسیر دره و میان صخره‌ها و صخره‌ها قرارگرفته‌اند بزرگ‌ترین آبشار این دره بویوک شوله است. که حدود ۲۱ متر ارتفاع دارد و در انتهای دره و نزدیک روستای شاون پایین قرار دارد.
ارتفاع تمام آبشارهای این دره کمتر از ۱۶ متر است، اما این آبشار نسبت به بقیه ارتفاع قابل‌توجهی دارد. آبشار شوله لر دره سی در موقعیت جغرافیایی N3859 E4808 در استان اردبیل و در فاصله هفت کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گرمی قرار دارد. ازجمله این آبشارها می‌توان به جمعه شولسی، سولدوز اوچن شولسی، ایلانلی شولسی، قیزیل قیه شولسی و جن دره شولسی اشاره کرد. در روستای قوزلو در دره شوله لر سه درخت گردو کهن‌سال با قدمتی بیش از ۶۰۰ سال در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. آبشار شول لر دره سی می‌تواند بازدیدهای توریستی از سراسر ایران را برگزار کند و این جاذبه طبیعی ناب را به همگان نشان دهد.
آبشار چالاچوخور گرمی
این آبشار در مسیر رودخانه دومولی قرار دارد و اطراف آن پرتگاه‌ها و دره‌های عمیقی قرار دارد. گیاهان و درختچه‌های خودرویی که در مسیر جریان آب قرار دارند منظره زیبای آبشار را دوچندان کرده است. این طبیعت محلی بکر و مناسب برای پرندگان مهاجر در طول سال می‌باشد.
دریاچه قالغانلو گرمی
الغانلو زیباترین و کوچک‌ترین دریاچه طبیعی شمال غرب ایران است. برکهٔ قالغانلو برکه‌ای فصلی به وسعت ۳۵۰۰ مترمربع در شرق روستای خان‌کندی شهرستان گرمی مغان استان اردبیل می‌باشد. که از ذوب شدن تدریجی برف‌های کوه قبله داشی پدیده آمده و در فصل بهار وسعت آن افزایش‌یافته اما در فصول خشک‌سال به دلیل افزایش تبخیر سطحی و مصرف آب آن توسط دام‌ها و کشاورزان از وسعت آن کاسته می‌شود. بررسی بوم‌شناسی طبیعی قالغانلو نشان از وجود یک اکوسیستم با انواع موجودات آبزی در آن می‌باشد. همچنین این دریاچه مکان خوبی جهت پرورش انواع ماهیان سرد آبی به شمار می‌رود.
منطقه شکارممنوع ساحل آراز
شهرستان گرمی مغان در مرز ایران و جمهوری آذربایجان و در کنار رود مرزی ارس قرار دارد. حاشیه رودخانه ارس دارای محیط‌زیست گیاهی و جانوری بکر و منحصربه‌فردی می‌باشد. به همین دلیل ناحیه‌ای در حاشیه رود ارس به شعاع ۷ کیلومتر به‌عنوان ناحیه شکارممنوع اعلام‌شده است. که این منطقه به جهت زیبایی خاص خود به‌عنوان محلی برای گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد.
روستای آزاد لو گرمی
این منطقه دارای جاذبه گردشگری بالایی بوده و تمامی ماه‌های بهار و تابستان شاهد گردشگرانی از هر نقطه ایران می‌باشد. دهستان آزادلو در شمال و شمال غرب بخش موران و شمال و شمال شرقی شهرستان گرمی واقع‌شده است. این دهستان از شمال و شرق، به جمهوری آذربایجان و از جنوب به دهستان اجارود شرقی و از غرب به بخش مرکزی شهرستان گرمی محدود است.
همچنین وجود چند صد هکتار باغات مختلف در این روستا یکی از دیگر از مزیت‌های مهم این منطقه به شما می‌آید. وجود گمرک در سال‌های دور جو سیاسی منطقه را افزایش داده است و همچنان احتمال افتتاح این گمرک وجود دارد. که با افتتاح این گمرک پیشرفت اقتصادی منطقه چشمگیر خواهد بود. ساختمان گمرک در این روستا از چند سال پیش احداث و آماده بهره‌برداری می‌باشد. مرکز دهستان آزادلو; روستای مرزی آزادلو (آز-آد-لو) می‌باشد که در محل تلاقی رودخانه‌های داشدیبی چای و بلغارچای واقع‌شده است. این روستا در ۲۲ کیلومتری شمال شرقی شهر گرمی واقع‌شده است.
روستای انگورد گرمی
انگورد روستایی واقع در اردبیل تابع شهرستان گرمی می‌باشد. شواهدی که به دست رسیده مارابه این نتیجه رسانده که کلمه انگورد در اصل انگوتی بوده که به معنای برو پایین وبردار است. که این موضوع به خاطر منابع فروان گنج در محوطه این روستا است. غار داش توشن: این غاردرقسمت غربی روستای انگورد قرارگرفته است. که حدوداً یک تا دو کیلومتر از روستا فاصله دارد تابه‌حال کسی نتوانسته است. به انتهای غار برسد فقط چندنفری وارد غار شده‌اند که آن‌ها نیز پس از طی چند ده متر ازترس حیوانات وحشی و طلسم بازگشته‌اند. بنا به سخنان ایشان داخل غار به‌صورت پلکان‌های منظم به سمت پایین رفته است. بیش از این افراد روستا در مورد این غار نمی‌دانند.
تولکی تپه گرمی
تولکی تپه شامل تپه‌ای هرمی شکل می‌شود که در شمال شرق روستای خان کندی در شهرستان گرمی قرار دارد. و در اثر کشت گندم و فرسایش خاک طی سالیان متمادی، سر آن به شکل ذوزنقه درآمده است. این تپه به جهت دارا بودن شکل هندسی هرمی خاص خود از تپه‌های مجاور متمایز شده است. ازآنجاکه این تپه به دلیل نزدیکی به روستا و موقعیت ویژه‌اش پناهگاه بسیاری از روباه‌ها بوده است. از آن با این نام به معنای لغوی تپه روباه در زبان ترکی یاد می‌کنند.
چشمه داشلی بولاغ گرمی
چشمه داشلی بولاغ گرمی در نزدیکی گرمی و در حوالی روستای دیزج می‌باشد که چشمه پرآبی است. آب چشمه داشلی بولاغ مورداستفاده اهالی روستا و سایرین بوده و در شمار آب‌های معدنی آشامیدنی است. چشمه داشلی بولاغ درگذشته محل استراحت ایل عشایر شاهسون بوده و دارای مناطق حاصلخیز بسیار بکر است. علاوه بر این در اطراف چشمه آثار باستانی و قبور تاریخی نیز وجود دارد که قابل‌توجه است. چشمه داشلی بولاغ در جنوب روستای دیزج به فاصله حدود ۳ تا ۴ کیلومتری گرمی در استان اردبیل واقع‌شده است.
سرچشمه داش بولاغ از کوه‌های اطراف بوده که به‌وسیله لوله‌کشی به ۶۰۰ الی ۷۰۰ متری در پایین کوه آورده شده است. قدمت این چشمه مشخص نبوده و تنها منبع تأمین آب شرب آبادی‌های اطراف می‌باشد که اهالی روستاهای دیزج، آقداش، تکانلو، بنه و … از این چشمه استفاده می‌کردند. امروزه نیز برخی افراد از آب این چشمه جهت شرب و دم کردن چای از اطراف‌واکناف به‌ویژه شهر گرمی مغان به این محل مراجعه می‌کنند.
چشمه داش بولاغ از قدیم استراحتگاه عشایر ایل شاهسون است که از قشلاقات منطقه مغان به کوه‌های باغرو و سبلان کوچ می‌کنند و بالعکس. در اطراف این چشمه آثار باستانی در قسمت شرقی آن وجود دارد. که در دهه‌های اخیر حفاری‌های گسترده‌ای در این محل جهت دستیابی به آثار باستانی انجام‌گرفته و قبور تاریخی و باستانی زیادی در این محل مورد کنکاش قرارگرفته است.