ماکو از شهرهای مرزی ایران است که در استان آذربایجان غربی و در نزدیکی مرز کشور ترکیه واقع‌شده است. با اینکه ماکو جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی دارد، در میان مردم ایران چندان شناخته‌شده نیست. در ادامه قصد داریم شمارا با این شهر زیبا آشنا کنیم و جاذبه‌های مذهبی ماکو را به شما معرفی کنیم.
قره کلیسا ماکو
قره کلیسا از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه است. که در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام قرار دارد. در جنوب شهر ماکو در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی سیه چشمه و ۷ کیلومتری شمال راه سیه چشمه به قره ضیاءالدین کلیسای تاتووس قرار دارد. به سبب دفن تاتووس یکی از حواریون حضرت عیسی مسیح در این کلیس، کلیسای تاتووس نزد ارمنیان بسیار مقدس و محترم است.
کلیسای تاتووس یکی از معتبرترین و پرنقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که شهرت جهانی دارد. سراسر دیوارهای جنوبی و شمالی و همچنین برج ناقوس کلیسا دارای حجاری‌های منحصربه‌فرد است. ظرافت، تناسب، زیبایی، و نمادهای به‌کاربرده شده در نقش برجسته‌های کلیسا، در نوع خود در جهان مسیحیت بی‌نظیر است.
حجاران هنرمندی که با توشه‌ای سرشار از هنر، تجربه و مهارت، نقش برجسته‌های این اثر مذهبی و هنری را به وجود آورده‌اند. دارای چنان ذوق و قریحه بودند که توانستند چنین نقش برجسته‌هایی از خود به یادگار بگذارند. و آن را در شمار گنجینه هنر حجاری ایران‌زمین درآورند و زائران کلیسا را به تحسین وا‌دارند.
پیشینه مراسم مذهبی
هرسال در فصل تابستان در ماه ژوئیه ارمنیان ایران و برخی از سفیران مسیحی کشورهای خارجی در ایران به زیارت کلیسای تاتووس می‌آیند. و در مراسم خاص مذهبی شرکت می‌کنند. در سال ۱۳۸۶ روز ۳۰ تیرماه برابر با ۲۱ ژوئیه روز زیارت کلیسای تاتووس نام‌گذاری شد. کلیسای تاتووس در سده هفتم میلادی ساخته‌شده است. قسمت شرقی کلیسا که با سنگ سیاه ساخته‌شده بخش کهن کلیسا است.
دولت قاجار خصوصاً عباس میرزا نایب‌السلطنه در نظر داشتند که محل مرجع تقلید ارمنیان جهان که در اجمیادزین (نزدیک ایروان) بود. را به کلیسای تاتووس منتقل و این مرکز را از زیر نفوذ روسیه تزاری و دولت عثمانی خارج سازند و تصمیم گرفته شد. که با افزودن مجموعه بنایی به کلیسای کهن، کلیسای تاتووس را وسعت داده و آن را شبیه کلیسای اجمیادزین سازند.
با حمایت مادی و معنوی عباس میرزا، معماران و حجاران به تلاش پرداختند. و در ادامه کلیسای کهن در ضلع غربی آن تالاری دیگر که مکمل کلیسای کهن بود ساختند. بنای جدیدالاحداث بزرگ‌تر از بنای کهن کلیسا ولی با همان سبک ساخته شد. دیوارهای خارجی بنای جدید با نقش و نگارهای برجسته، روحانیون، قدیسان دین مسیح و گل‌وبته تزئین شده است.
مورخان و پژوهشگران به سبب اینکه قسمت خاوری این کلیسا با سنگ سیاه ساخته سده، به آن قره کلیسا یعنی کلیسای سیاه می‌گویند. تاریخ دقیق بنار کلیسای تاتووس مقدس معلوم نیست، پس از کشته‌شده تاتووس او را در این مکان دفن کردند. به‌احتمال‌زیاد این کلیسا در سده ششم میلادی ساخته‌شده است.
در ۲ کیلومتری شمال غرب کلیسا، بر بلندایی، نمازخانه‌ای وجود دارد که طبق گفته‌ها محل شهادت ساندوخت است. کلیسای طاطائوس مقدس به شماره ۴۰۵ به تاریخ ۱۱/۱۱/۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلیسای زور زور یا کلیسای مریم مقدس ماکو
ظاهر این کلیسا بسیار ساده اما پرارزش است و به همین دلیل نامش در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. و به دلیل ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو، توجه جهانیان را نیز به خود جلب کرده است. وجود کلیسای زور زور در کنار دریاچه و نمای کلی آن چشم‌انداز منحصربه‌فردی را در این منطقه به تصویر کشیده است.
معماری کلیسای زور زور
کلیسای کوچک زور زور یک بنای صلیبی‌شکل می‌باشد. که مانند سایر کلیساهای ارمنیِ هم‌عصر خود با سنگ‌های تراشیده شده در حجم‌های مختلف ساخته‌شده است. در نمای داخلی و خارجی ساختمان، سنگ‌های تراش‌دار منظم دیده می‌شود. که به‌صورت خط‌کشی بر روی‌هم قرارگرفته‌اند و بند ملاط (لایه‌ای برای چسباندن سنگ‌ها به هم) در ظاهر به چشم نمی‌خورد. سازندگان سنگ‌ها درگذشته، آن‌ها را به‌گونه‌ای تراشیده بودند. که هر دو سنگ در یکدیگر چفت شده و محکم می‌گشتند.
ابعاد بیرونی کلیسا ۷/۲۰ در ۵/۱۰ است و پس از تجزیه‌وتحلیل تناسبات پلان و انتقال آن بر نمای ساختمان مشخص شد. که ارتفاع آن ۱۲/۵۸ متر می‌باشد. ورود به کلیسای زور زور تنها از قسمت غربی آن ممکن است. و دری فلزی با نوشته‌های ارمنی و نقش صلیب شمارا به درون هدایت می‌کند. درون بنا، چهارطاق با قوس‌های بیضی‌شکل به چشم می‌خورند و چهار نورگیر کوچک در چهار ضلع وجود دارد. گنبدی ۱۶ ضلعی به‌صورت عرقچین (مدور) بر فراز ساختمان قرارگرفته که در ساق آن‌هم نورگیرهایی تعبیه‌شده‌اند.
نقش صلیب بر روی سنگ‌های کلیسای زور زور
این کلیسا ظاهر بسیار ساده‌ای دارد و تنها تزیین آن نقش صلیب بر روی سنگ‌ها و ستون‌های کاذبی است. که در اطراف پنجره‌ها و نورگیرها قرار دارند و به قوس جناغی ختم می‌شوند.
پس از تغییر مکان کلیسا قسمت‌هایی که در محل قبلی آسیب‌دیده بودند، مرمت شدند تا شکل آن حفظ شود.
بنای اولیه زور زور در دره بستر رودخانه قره سو و حدود ۵۰ متر بالاتر از سطح دره قرار داشته است. در سال ۱۳۶۶ شمسی به‌منظور آب‌رسانی به زمین‌های دشت ماکو، پروژه‌ای تحت عنوان سد مخزنی بارون کلید خورد. بر اساس نقشه‌های کار، کلیسای زور زور دقیقاً در نقطهٔ برپایی دیوار حائل سد قرار داشت. و مطمئناً پس از اتمام کار و آبگیری دریاچه، به زیرآب فرومی‌رفت. این در حالی بود که پیش‌ازاین، عملیات خاک‌برداری تونل‌های انحرافی و رشته انفجارهای ساختمانی، آسیب‌هایی را متوجه کلیسا کرده و سلامت آن را درخطر قرار داده بود.
برای حفظ این بنای باارزش، مدیریت اجرائی سازمان میراث فرهنگی کشور تصمیم گرفت تا کلیسا را به محلی امن انتقال دهد. به این منظور با موافقت وزارت نیرو و همکاری شرکت‌های مهاب قدس و پیماب و سازمان آب و برق منطقه‌ای، کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و متخصصین و معماران جمهوری ارمنستان دست‌به‌کار شدند. و در مدت ۲۵ روز این بنا را به یک برآمدگی صخره‌ای با ارتفاع حدود ۱۱۰ متر و به فاصله ۶۰۰ متری آن نقطه انتقال دادند. در این انتقال تمامی نکات علمی رعایت گردید و سنگ به سنگ، لایه‌های دیوارچینی شماره‌گذاری شدند تا در جای درست خود قرار گیرند. از این جابه‌جایی به‌عنوان یکی از اتفاقات مهم در تاریخ نگهداری میراث فرهنگی و تاریخی کشور یاد می‌شود که هنوز تکرار نشده است.
مسجد حضرت ابوالفضل (ع) ماکو
مسجد حضرت ابوالفضل (ع) یکی از مساجد قدیمی شهر ماکو می‌باشد. که این مسجد در بالاترین نقطه از دامنه کوه قیه بناشده، این مسجد علاوه بر جنبه‌های تاریخی و مذهبی ازنظر معنوی جایگاه خاصی در بین شهروندان ماکویی دارد. همه‌ساله در ایام ماه محرم بل اخص روزهای عاشورا و تاسوعا تعدادی از هیئت‌های عزاداری و همشهریان با حضور در این مسجد عزاداری می‌کنند.
