استهبان شهری در استان فارس می‌باشد که از قدیم به نام های اصطخری، اصطهجان، اصطهبانات شناخته می‌شد. این شهر جاذب‌های تاریخی و طبیعی فراوانی را در خود جای‌داده است. این شهر بسیار خوش آب‌وهوا و در مناطقی از آن نیز انجیر و زعفران کشت می‌شود. د راین مقاله نیز قصد داریم جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استهبان – فسا- لار – لامرد را معرفی کنیم.
یخچال حاجی محریم استهبان
این یخچال که امروز به‌عنوان یکی از زیباترین و شاخص‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر استهبان به شمار می‌آید. و مربوط به دوره قاجاریه است و چون بانی آن شخصی به نام حاج محمدرحیم بوده به نام یخچال حاجی محریم معروف است.. مصالح به‌کاررفته شده سنگ و ساروج است. که برخلاف برکه‌های استهبان که همگی مکعب مستطیل‌اند. به‌صورت استوانه ساخته‌شده است سقف آن را پوشش به‌صورت گنبدی با آجر و گل رس و گچ ساخته‌اند که همین نمای گنبدی شکل از هر جای صحرا قابل‌مشاهده است. ارتفاع تقریبی گنبد حدود هفت متر است و شعاع دایره آب‌انبار حدود ۵ متر می‌باشد. گودی خود آب‌انبار در حال حاضر مشخص نیست زیرا انباشته از گل‌ولای و سنگ است که به‌مرورزمان آن را پرکرده‌اند.
مقبره شیخ علی‌نقی اصطهباناتی
مقبره شیخ علی‌نقی اصطهباناتی یکی از آثار ملی ثبت‌شده ایران در استهبان است که قدمت آن مربوط به صفویه می‌باشد و در تاریخ ۱۳۸۶/۰۶/۲۸ به شماره ثبت ۱۹۷۲۴ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت‌شده است. نشانی این اثر ملی ثبت‌شده استهبان شهر استهبان، خیابان فقیهی، سمت چپ می‌باشد. سلسله یا فرقه ذهبیه در اوایل حکومت صفویه، ابتدا در خراسان و سپس در شیراز رواج یافت؛ قدمت سلسله (فرقه) دراویش ذهبیه را به قرن سوم هجری قمری و به ابو محفوظ معروف بن فیروز کرخی معروف کرخی نسبت می‌دهند. یکی از مشایخ مشهور این سلسله شیخ علی‌نقی قطب یا شیخ علی بن محمد، معروف به شیخ علی‌نقی اصطهباناتی اصفهانی است. شیخ علی‌نقی قطب سی و یکم سلسله ذهبیه است.
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی فسا
فسا یکی از شهرهای زیبای استان فارس است که از شمال به شیراز، از غرب به جهرم، از جنوب شرقی به داراب و از شمال شرقی به شهرستان نی‌ریز می‌رسد. فاصلهٔ آن تا شیراز (مرکز استان فارس) ۱۳۵ کیلومتر است. فسا در جنوب شرقی استان فارس و در منطقه‌ای نسبتاً کوهستانی واقع‌شده است و بیشتر شهرستان‌ها و روستاهای آن در مناطق مرتفع قرار دارند. در این مقاله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استهبان – فسا- لار – لامرد را معرفی خواهیم کرد.
رصدخانه شهرداری فسا
وقتی از سمت شیراز وارد شهر فسا شوید در سمت راست ورودی شهر تپه‌ای به نام “تپه کدیوری واقع‌شده است که در بالای این تپه زیبا رصدخانه فسا واقع‌شده است. جایی که سابقه فعالیت آن به ۱۲ سال می‌رسد و سالانه متقاضیان زیادی از شهرستان‌های مختلف استان فارس و کشور برای بازدید به این مکان می‌آیند و موفق به ثبت رکورد جهانی نیز گردیده است.
این مجموعه که شامل اتاق تلسکوپ و اتاق افلاک‌نما بود بر فراز تپه کدیوری با ارتفاع ۲۰ متر به شهرداری شهر فسا تحویل داده شد و یک تلسکوپ ۶ اینچ نیوتونی در اتاق تلسکوپ و یک دستگاه افلاک‌نما ساده در اتاق افلاک‌نما نصب گردید. با ورود این تلسکوپ به رصدخانه تحقیقات علمی به‌صورت جدی پیگیری می‌شد و روزبه‌روز بر تعداد اعضا افزوده شد به‌طوری‌که شهرداری تصمیم به ساخت ساختمان‌های جدید و راه‌اندازی یک مجموعه علمی شامل نجوم و فیزیک و…نمود بعدازآن تلسکوپ ۱۴ اینچ دیگری که در آن زمان بزرگ‌ترین تلسکوپ غیرحرفه‌ای‌ای کشور بود توسط شهرداری در سال ۸۳ خریداری شد.
آتشکده قمپ فسا
در بیست کیلومتری شمال فسا در کنار دریاچه کوچکی آثاری از دوره ساسانیان بر جامانده است. که در میان آن‌ها یک آتشکده نیز دیده می‌شود که سقف آن ریخته است. اهالی محل این آتشکده را به نام قربانگاه می‌شناسند و آن را به طهمورث پادشاه پیشدادیان نسبت می‌دهند. آتشکده قمپ یکی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی فارس به شمار می رود و بسیار مورد توجه گردشگران است. در کنار آتشکده آثار متفرقه‌ای از یک شهر ساسانی دیده می‌شود، ازجمله سنگ سلمان که دروازه ورودی یک بنا بوده است. در سمت چپ قمپ و درست آن‌طرف جاده، سنگی چهارگوش و یکپارچه به بلندای تقریبی دوگز استوار و محکم ایستاده و خود را از حوادث بی‌شمار روزگار مصون و محفوظ نگه‌داشته است.
روی یکی از سطوح آن دایره‌ای حجاری کرده‌اند که از نقوش دورن آن چیزی بر جای نمانده است. در رأس آن گودال کوچکی است که احتمالاً آتشگاه این آتشکده بوده است. این سنگ متعلق به آتشکده دوره ساسانیان است که پاره‌ای از زرتشتیان پارس در اینجا سکونت داشته و آیین‌های مذهبی خود را به انجام می‌رسانده‌اند. آثاری که در تپه‌های اطراف به‌جامانده و همچنین سنگ‌نوشته‌های به‌دست‌آمده، گواه این مدعاست. درختان «مورد MURD» که یکی از انواع درختان مورد تقدس زرتشتیان است. در سراسر منطقه دیده می‌شود و بااینکه در دل زمین‌های کشاورزی دهقانان قرار دارد ولی کندن و از ریشه درآوردن آن‌ها را جایز نمی‌دانند.
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی لار
لارستان در جنوبی‌ترین نقطه استان فارس قرارگرفته است. و درمجموع ۱۷ درصد وسعت استان فارس را به خود اختصاص داده است. مردمان این شهر به زبان لاری سخن می‌گویند، این زبان در برخی مناطق جنوبی استان فارس و هرمزگان رواج دارد. در این مقاله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استهبان – فسا- لار – لامرد را معرفی کرده اییم.
آب‌انبار دهان شیر لار
این آب‌انبار از بناهای تاریخی و زیبای شهرستان لار در استان فارس است. در این شهرستان ۴ دهان شیر بزرگ وجود دارد که در حال حاضر دوتا از آن‌ها پابرجاست. و نام‌های آن دهان شیر غلامرضا معتمد و دهان شیر بازار می‌باشد. این آب‌انبار اتاقک کوچکی دارد که توسط پله‌هایی به سمت پایین می‌رود. طول این پله‌ها ۳ متر و ۲۰ سانتی‌متر است. عرض راه‌پله نیز پهن است و به ۱۲ متر و ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. در کنار آب‌انبارها معمولاً برکه‌های بزرگی وجود دارند. و این پله‌ها مردم را به انتهای برکه می‌برد که آب در آنجا خنک‌تر بود و مناسب مصرف در تابستان بود.
ازآنجایی‌که مردم لار به لوله‌کشی آب و سرشیر، به‌اختصار شیر می‌گفتند و این سرشیرها دارای لوله‌ای سنگی بودند. که از آن‌ها آب‌لوله‌کشی خارج می‌شد به آن دهان شیر می‌گفتند. بد نیست بدانید که به‌جز دهان شیر بازار در شهرستان لار، چهار دهان شیر دیگر نیز وجود دارد. البته دوتا از این دهان شیرها که یکی دهان شیر بازار و دیگری دهان شیر غلامرضا معتمد است، همچنان باقی‌مانده‌اند. دهان شیر دیگر دهان شیر قنبر بیگی بود که به‌عنوان بزرگ‌ترین دهان شیر شناخته می‌شد. و دیگری در کنار برکه‌ای نزدیک به مسجد شاهزاده بود که آن نیز از بین رفته است.
باغ نشاط لار
باغ نشاط در داخل شهر قدیم لار در کنار رودخانه خشک و در ضلع شمالی پل عباسی قرارگرفته است این عمارت در وسط باغی به نام نشاط قرار دارد و هم باغ و هم عمارت هر دو به نام نشاط مشهور هستند. عمارت از ساختمان‌های مختلفی تشکیل‌شده است. عمارت باغ نشاط در دوره صفویه مرکز حکومت لار بوده است. این باغ در ۱۷ مرداد ۱۳۸۲، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت شد این باغ دارای حمام تاریخی زیبایی است که از چهار قسمت رختکن، میان در، گرمخانه و تون حمام تشکیل‌شده است. نقاشی‌های روی دیوار این حمام که باظرافت خاصی کشیده شده از معروفیت زیادی برخوردار است. حمام تاریخی این باغ که به‌احتمال‌زیاد هم‌زمان با ساخت باغ بنانهاده شده است از جلوه‌های گردشگری لار است.
حمام باغ نشاط
در بخش شمالی باغ حمام با سقف هلالی و ستون‌های سنگی و مارپیچ معماری شگفت‌انگیز به وجود آورده که به دوران افشاریه برمی‌گردد. فضای داخلی متشکل از خزینه و گرمانخانه با دیوارهای نقوش تزیینی با خطوط نستلیعق تتزیین‌شده است نورگیر در سقف جهت جلوگیری از هوای سرد بیرون و خروج هوا گرم و هدایت نور به داخل است.
بازار قیصریه لار
این بازار یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین بازارهای ایران است. بازار قیصریه در شهرستان لار و استان فارس واقع‌شده است. این بازار یک مجموعه نفیس و پرتنوع معماری قدیم ایران است. جلوه‌های بارزی از شیوه‌ها و شگردهای معماری گذشته، از پیش از صفویه، تا قاجاریه در این مجموعه تاریخی بچشم می‌خورد و باآنکه غبار صدها سال بر رخسار آن نشسته است، استحکام و قدرت بافت آن کمترین آسیبی ندیده‌است. بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود. و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس در دوره زندیه بازار وکیل بنا شد. بازار قیصریه لار دارای ویژگی‌های جاذبه‌انگیز و چشمگیری است. که در دیگر بازارهای قدیمی ایران نظیر آن دیده نمی‌شود.
طاق‌های ضربی با این ارتفاع در سایر بازارهای قدیمی ایران دیده نمی‌شود. بلندی طاق ضربی در چهارسوق به ۱۸ متر می‌رسد و عظمت حشمت آمیز آن تأثیر اعجاب‌انگیزی در بیننده بر جای می‌گذارد. این بازار که به‌صورت صلیبی ساخته‌شده، شکل و طرح خود را حداقل در ۴۰۰ سال اخیر حفظ کرده است. هرچند برخی سابقه تاریخی بازار لار را به قبل از اسلام و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند. اما قدر مسلم اینکه بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته است. و در زمان شاه‌عباس (حدود سال ۱۰۱۵ قمری)، از بنیان تعمیر شده است. طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که موردتوجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعدازآن قرارگرفته است. به‌احتمال‌زیاد سبک معماری بازار لار برساخت بازار چیت‌سازهای اصفهان، حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد.
آب‌انبارهای هفت برکه لار
آب‌انبار یکی از شاهکارهای معماری جنوب ایران است و اوج تجلی معماری گنبدی شکل را می‌توان در آب‌انبار یافت. در ایران باستان به علت کمبود آب، ارزش و اعتبار زیادی برای آب قائل بودند و معبدهایی برای نیایش آناهیتا ایزد نگهبان آب می‌ساختند. پس از ورود اسلام به ایران، پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی ادامه یافت و تأکید بر بهداشت و طهارت باعث شد تا ساخت مخازن آب در زندگی مسلمانان به یک عنصر اساسی تبدیل شود و معابد آناهیتا جای خود را به آب‌انبارها و برکه‌ها بدهند. آب‌انبار به علت کمبود بارندگی یک نیاز اساسی در منطقه جنوب ایران بوده است. معماری آب‌انبار در منطقه جنوب بر اساس معماری گنبدی شکل بوده که این سبک معماری از بعد از اسلام وارد ایران شده است.
آتشکده آذرفرنبغ کاریان لار
آتشکده‌ای در منطقه فارس قدیم و استان فارس کنونی که طبق روایات اسلامی، شب میلاد پیامبر اسلام(ص) خاموش شد. خاموش‌شدن این آتشکده را از ارهاصات حضرت محمد(ص) می‌دانند. ارهاص به حوادث خارق‌العاده‌ای می‌گویند که هم‌زمان با تولد یا کودکی و پیش از بعثت پیامبران رخ می‌دهد. این مکان آتشکدهٔ موبدان بوده است و یکی از سه آتشکدهٔ بزرگ ایران در عهد ساسانیان به شمار می‌رفته است. این آتشکده یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌ها در زمان ساسانیان بوده و یکی از مهم‌ترین آتش‌های سه‌گانه زردشتی که مختص موبدان بوده، در آنجا می‌سوخته است. ساسان جد اردشیر بابکان تولیت این آتشکده را بر عهده داشته و ساسانیان همواره علاقه خاصی به این آتشکده داشته‌اند. بر کتیبه‌ای به زبان پهلوی نگاشته‌اند که سی هزار دینار هزینه ساختمان آن شده است.
قلعه همایون لار
قلعه همایون دژ نام قلعه‌ای تاریخی است که در مرکز شهر گراش واقع‌شده. است تاریخ ساخت این قلعه به عصر شاه زند برمی‌گردد. این قلعه در دوران‌های مختلف مرکز حکومت محلی بوده بر روی کوه کلات واقع‌شده است. که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی که دارا بوده ازلحاظ نظامی نقاط قوت بسیاری رو شامل بوده و دارای اهمیت فراوانی بوده به‌طوری‌که گفته‌شده با تعداد کمی نیرو می‌شده در مقابل تعداد زیادی مهاجم دفاع کرد. این قلعه دارای آب‌انبار، مسجد، حمام، عمارت عالیه، مأمن و پناهگاه مردم لارستان بوده است. در سمت شمالی خانهای بزرگ که به حاکم وقت تعلق داشته و به نارنج قلعه موسوم بوده با دو برج دیده‌بانی در قسمت شمالی و اتاق‌های آینه‌کاری در قسمت شرقی بنا وجود داشته است.
پل شاه‌عباسی لار
این پل در غرب منطقه لار بر روی رودخانه شور در مسیر کاروان رو دوره صفوی واقع گردیده و ظاهراً از آثار شاه‌عباس اول صفوی است. که بقایای آن در جریان احداث پل بتونی جدید به‌طور کامل ازمیان‌رفته است. این پل که هم‌زمان با توسعهٔ راه‌های بازرگانی در عهد صفویه در شرق رودخانهٔ شور ساخته‌شده و هفت ستون داشت که بیشتر آن هنوز هم به‌جای مانده است. ستون‌های این پل به‌طور کامل قابل‌رؤیت نیستند و فقط ستون‌های به‌جای مانده از دوره صفوی دیده می‌شوند. البته این ستون‌ها چند بار به‌طور اساسی تعمیر شدند.
قلعه اژدهاپیکر در لار
این قلعه در شهر لار در استان فارس قرار دارد با توجه به یافته‌های موجود، قدمت قلعه اژدهاپیکر به دوره پیش از اسلام می‌رسد و تا یک قرن پیش این قلعه مسکونی بوده است. قلعه اژدهاپیکر روی یک سطح مرتفع در باختر شهر شیراز قرارگرفته و طول آن ۷۰۰ و پهنای آن ۱۷۰ متر است. با توجه به یافته‌های موجود، قدمت قلعه اژدهاپیکر به دوره پیش از اسلام می‌رسد و تا یک قرن پیش این قلعه مسکونی بوده است. قلعه اژدهاپیکر لار از ۳ بخش دیوار سنگی محاطی، قلعه بالایی و میانی تشکیل‌شده است.
به‌جز قلعه بالایی و بنای مشهور به قبر مادر نادرشاه، بقیه قسمت‌های قلعه ویران‌شده است. بقایای این قلعه روی تپه‌ای در شمال شهر لار نمایان است. قلعه اژدهاپیکر یکی از قلاع قدیمی لار است و چون به شکل اژدها می‌باشد به این نام معروف شده است. در بالای آن کوه، آثار عمارات قدیم از قبیل سرداب و مسجد و حمام و مقبره و چاه و دولاب و آب‌انبار موجود است و آثار برج و بارو و قلعه و حصار آن‌هم هنوز ظاهر می‌باشد. قدمت آثار و بقایای این قلعه به دورهٔ ساسانی می‌رسد. استحکامات و تأسیسات داخلی آن‌چنان محکم و استوار بوده است که در قدیم آن را طلسم کیانی می‌نامیده‌اند.
کاروانسرای بریز لار
کاروانسرای بزرگ بریز، از آثار دوران قاجاریه است که در شمال بخش مرکزی لار و در روستای بریز واقع‌شده است. این کاروانسرا بنایی است چهارضلعی به ابعاد ۶۰×۵۰ متر به‌طوری‌که اضلاع شمالی و جنوبی ۶۰ متر و اضلاع شرقی و غربی ۵۰ متر طول داشته. از مصالح سنگ و گچ ساخته‌شده است. بنا در سه ضلع شمال، شرق و غرب دارای رواق و یک راهرو سراسری در پشت آن‌ها بوده که اخیراً توسط اهالی محل جهت استفاده‌های شخصی پشت رواق‌ها به‌وسیله سنگ و آجر مسدود شده به‌گونه‌ای که رواق‌ها به حجره تبدیل‌شده‌اند. در چهارگوشه این بنا یک پلکان، راه‌یابی به پشت‌بام بنا را میسر می‌ساخته، در پشت هر ضلع بنا سه برج پشتیبان جهت استحکام آن ساخته‌شده است.
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی لامرد
شهر لامرد در جنوب استان فارس قرارگرفته است. و از چندین بخش و شهر تشکیل‌شده است. مردمان لامرد به زبان فارسی همراه باکمی لهجه سخن می‌گویند که این لهجه ارتباط نزدیکی به لهجه بوشهری و زبان لری دارد. از صنایع‌دستی شهر لامرد می‌توان از گلیم‌بافی، خوس بافی، لباس تاجی و تلی بافی، سب بافی می‌توان نام برد. در این مقاله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استهبان – فسا- لار – لامرد را معرفی کرده اییم.
قلعه اشکنان لامرد
اشکنان یکی از شهرهای قدیمی است که قدمت آن از خود لامرد بیشتر است. در زمان‌های گذشته خانهای اشکانی در این شهر حکومت داشته‌اند که قلمرو آن‌ها از گاوبندی تا لامرد و مهر بوده است. در اشکنان بناها و آثاری وجود دارد که بیشتر آن‌ها مربوط به دورهٔ قاجار و زمان حکومت رئیس‌علی اشکنانی و فرزندان اوست، اما قلعه‌ای کهن از عهد باستان در نزدیکی اشکنان وجود دارد که هرچند ویران‌شده، قسمت‌هایی از آن‌که از سنگ و ساروج بناشده بوده، هنوز پابرجاست. گورستانی قدیمی از صدر اسلام به بعد در ۱۵ کیلومتری اشکنان باقی است.
بازار بزرگ ده شیخ لامرد
ده شیخ یکی از روستاهای چسبیده به لامرد است که در فاصله‌ای کمتر از ۱۰ کیلومتر با آن در قسمت شرقی شهر قرار دارد. ده شیخ نمونه‌ای کوچک‌تر مشابه با بندر گناوه استان بوشهر و شهر بانه کردستان است. درواقع پس از بازدید از جاهای دیدنی لامرد، برای یک خرید فوق‌العاده و کم‌هزینه می‌توانید به بازار بزرگ ده شیخ لامرد بروید.
مغازه‌ها و پاساژهای بزرگ بازار ده شیخ، همگی در امتداد هم و دو طرف جاده اصلی لامرد به سمت اشکنان واقع است. در اینجا اجناس خارجی از نوع پوشاک، کیف، کفش، لوازم‌خانگی، کالای خواب، مبلمان و هر چیزی که فکرش را می‌کنید، بسیار ارزان‌تر از هر جای ایران قابل خریداری است.